Hoe rook het in de middeleeuwen? Onderzoekers brengen oude geuren tot leven

Jenna. Iedereen die oude opgravingen associeert met fascinerende mummievondsten met archeologie, zal misschien een beetje teleurgesteld zijn als ze de werkplek van Barbara Hopper zien: een laboratorium in Jenna’s Pharmaceutical Complex, veel kleine flesjes, centrifuges, een paar grote apparaten en monitoren. Het enige dat je op het eerste gezicht herinnert aan fossielen en culturen uit het verleden, is het plukken van klein aardewerk – maar het is oké.

Wat deden de oude Egyptenaren in hun parfum? Hoe ruikt het in barok? Werd de wierook gebrand in het vat waarvan de splinters zich nu in Hopper’s laboratorium bevinden? Wat de wetenschapper van het Max Planck Institute for the Science of Human History in Jena interesseert, is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een nieuw onderzoeksgebied in heel Europa.

Met behulp van nieuwe technologieën kunnen scheikundigen en archeologen niet alleen de smaken en geuren van het verleden recreëren, maar ze ook weer tot leven brengen.

Herhaal duizenden jaren oude geruchten

Huber en zijn collega’s hebben onlangs ontdekt hoe dit kan worden bereikt Gepubliceerd in Natuur Menselijk gedrag: Archeologische vondsten kunnen worden bemonsterd – zoals de schaal van een wierookvat. Vervolgens worden ze in verschillende oplosmiddelen geplaatst, waardoor biomoleculen uit de vorige materialen kunnen worden geëxtraheerd. Door het monstermengsel snel te roteren, kan het drijfmestresidu uit de fractie worden gescheiden van de biomoleculen van de organische stof. De rest is een vloeistof die met verschillende apparaten wordt geanalyseerd.

“Dan krijgen we de samenstelling van alle moleculen – de zogenaamde chemische vingerafdruk van eerdere parfums – en kunnen we bepalen uit welke stoffen deze moleculen zijn opgebouwd”, legt Huber uit. Dit stelt je niet alleen in staat om te bepalen of de wierook daadwerkelijk is gebrand in het vat waar de schaal vandaan kwam. Als alternatief kan ook een lijst met stoffen worden gemaakt waarmee deze geur kan worden nagebootst.

Zo kan bijvoorbeeld een parfumcompositie uit het oude Egypte worden nagebootst. Het is ook mogelijk om oude handelsroutes voor materialen te traceren, legt Huber uit. Men kan bijvoorbeeld specificeren of aroma’s en specerijen alleen lokaal voorkomen of uit het buitenland zijn geïmporteerd.

Er wordt een aromawoordenboek gemaakt

Maar hoe ruikt ze nu, vroeger? Onderzoekers uit verschillende disciplines uit heel Europa verenigden zich om deze vraag te beantwoorden. In het “Odeuropa”-project gefinancierd door de Europese Unie Het zou zoiets als een encyclopedie van geuren moeten zijn. Op basis van afbeeldingen, teksten en objecten van vier eeuwen geleden willen wetenschappers weten hoe geur wordt uitgedrukt in verschillende talen en met welke plekken het is geassocieerd.

Afbeeldingen en teksten die eeuwen teruggaan, bevatten veel verwijzingen naar producten, voedingsmiddelen, planten en scenario’s, zegt Andrea Buettner, die deel uitmaakt van het Duitse team in Odeurba en de leerstoel Aroma and Aroma Research bekleedt aan de Friedrich-Alexander University in Erlangen-Neurenberg. “En dan kun je echt reconstrueren hoe de situatie op een bepaalde plek was, en wat daar werd verhandeld of geproduceerd.” Onderzoekers kunnen bijvoorbeeld de inhoud van oude recepten onderzoeken en deze vervolgens reproduceren in het lab.

Vreemde geur in de barok

Volgens Buettner is de wereld van aroma door de eeuwen heen op veel plaatsen veranderd. Clean Keywords: “De geurwereld verandert drastisch als je niet met dieren in hetzelfde huis woont. En het heeft natuurlijk een enorme impact of je al dan niet zwerfvuil voor de deur hebt. “Ze moet vooral exotisch hebben geroken in de Baroktijdperk, zegt Huber: Ze zijn afgewassen – mensen die ze kunnen betalen, hebben hun geur bedekt met tonnen parfum, make-up en pasta’s.

Buettner zegt dat ook veel natuurlijke smaken in de loop van de tijd verloren gaan. Er waren ook veel industriële geuren. “Als iemand 500 jaar geleden door een Europese stad liep met al dit verkeer, is het zeer waarschijnlijk dat die persoon deze geuren helemaal niet kon verdragen.” Het is maar wat je gewend bent. “Vooral ruiken is een diepgewortelde sensatie als het gaat om leerprocessen en emoties”, zegt Buettner.

Lekker ruiken is een culturele kwestie

Een voorbeeld van het gewenningseffect is de geur van leer, legt Buettner uit, tevens directeur van het Fraunhofer Institute for Process Engineering and Packaging. Leer zonder looigeur kan tegenwoordig zonder problemen worden geproduceerd. “Maar we doen het niet omdat mensen hebben geleerd dat leer naar leer ruikt en omdat ze het als kwaliteitsstandaard beschouwen.”

De situatie is vergelijkbaar met de geur van nieuwe auto’s in auto’s – wat in Duitsland als een kwaliteitsvoordeel wordt beschouwd, wordt in China verdisconteerd als slechte kwaliteit. Wat lekker ruikt en wat niet is ook een culturele vraag.

Ruik 2500 jaar geleden

Hopper noemt dit aspect ook, waarvoor aroma’s en smaken een “poort naar het verleden” zijn. En dat kan heel lang geleden zijn: ze zegt dat het oudste ding dat ze onderzocht ongeveer 5000 jaar oud was. Het gaat niet om de leeftijd, maar om de staat van bewaring.

Hiervoor reist Hopper naar musea en opgravingen om zo vers mogelijke exemplaren te verzamelen. Vooral een verblijf in een Egyptisch museum was voor haar fascinerend: “Toen we de 2500 jaar oude balsempotten openden, kwam deze intense geur meteen je neus binnen. Ik had het na zo’n lange tijd helemaal niet verwacht.”

RND / dpa