Hoe praat je met mensen die in complottheorieën geloven?
Retorische trucs onthuld
Motiverende interviews zijn zeer geschikt om een hartelijke stemming te behouden in een één-op-één gesprek met een tegenstander van vaccinatie of complottheoreticus en tegelijkertijd ruimte te creëren om met andere gezichtspunten in contact te komen. Maar omdat het zo geheimzinnig is – twee mensen praten hier over heel persoonlijke dingen – is het minder gepast om samen te dineren op een familiereünie. Als meerdere mensen bij elkaar komen, is een andere aanpak meer kansrijk.
Philip Schmid legt uit: “Wetenschappelijke ontkenners, ontkenners van klimaatverandering, evolutie-ontkenners of andere complottheoretici gebruiken altijd dezelfde vijf retorische technieken wanneer ze hun zaak verdedigen.” Waar de technieken zeer gunstig zijn geformuleerd – Logische fouten of verkeerde conclusies worden vaker toegepast (Zie “Vijf retorische technieken die ontkenners en complottheoretici blijven gebruiken”). “Als je met veel mensen zit en geen intens gesprek kunt voeren, kun je de betrokken technologie blootleggen om te laten zien wat er mis mee is.”
Vijf retorische technieken die wetenschapsontkenners en complottheoretici keer op keer gebruiken
Over complotten gesproken: De wetenschappelijke consensus wordt gepresenteerd als het resultaat van een complex en geheim complot.
deskundigen benoemen verkeerd: Valse experts worden aangehaald als autoriteiten en doorgewinterde experts worden in diskrediet gebracht.
de krenten uit de pap halen: Individuele artikelen die de wetenschappelijke consensus in twijfel trekken, worden aangegeven.
Onmogelijke verwachtingen wekken: Wetenschappelijke resultaten moeten 100% veilig zijn en er zijn geen mogelijke bijwerkingen van gezondheidsbehandelingen te verwachten.
Toevlucht nemen tot vervorming en foutieve logica: Overhaaste conclusies en valse analogieën werden getrokken. Voorbeeld van de natuurlijke drogreden: Alles wat natuurlijk is, is goed.
Bronnen: WHO-Handbuch: richtlijnen voor beste praktijken – Hoe te reageren op vocale vaccinontkenners op openbare plaatsen.
Diethelm, B, McKee, M: Doctrine van ontkenning: Wat is het en hoe moeten wetenschappers reageren? Europees tijdschrift voor volksgezondheid 19, 2009
Ontmaskering kan slechts in beperkte mate helpen om de spreker zelf te overtuigen zijn standpunt te heroverwegen. Het vestigt echter op zijn beurt de aandacht van de luisteraar op redeneer- en argumentatiefouten – en helpt hen een zekere mate van twijfel te ontwikkelen over wat zojuist is gezegd.
Pia Lamberti vindt het onthullen van het masker ook een redelijke aanpak. Het heeft zelfs nog twee andere voordelen: “Mensen om de hoek komen vaak met allerlei details waar je nog nooit van hebt gehoord. Je weet er dus zelf geen feiten over en kan inhoudelijk ook niets op antwoorden. Met name bij complotverhalen is het vaak zo dat je ze niet eens kunt controleren, ook al zou je dat willen’, zegt Lamberty.
En technologie brengt nog iets goeds met zich mee: “Als je de strategieën kent, word je immuun voor de valse informatie die ermee wordt doorgegeven”, zegt Lamberti. “Daarom zie ik het als winstgevender om over deze strategieën te leren.”
De getroffenen en hun families helpen
Een collega uit plotseling vreemde stellingen op kantoor of vertelt de oom in een familiegesprek over een wereldplot? Misschien voel je je onzeker en vraag je je af of je verkeerde informatie hebt gekregen? De getroffenen en familieleden van aanhangers van samenzwering kunnen hier ondersteuning krijgen:
Waarheid, eerlijkheid Adviescentrum voor degenen die getroffen zijn door complotverhalen
Zebra-BW BW Centraal adviescentrum voor problemen met het wereldbeeld
“Analist. Schepper. Zombiefanaat. Fervente reisjunkie. Popcultuurexpert. Alcoholfan.”