Een land dat naar rechts beweegt

HHet was woensdagavond negen uur, toen Geert Wilders zijn armen spreidde en vervolgens vol ongeloof zijn handen voor zijn gezicht legde. Maar wat hij op het scherm zag, in projecties van de NOS, was waar: zijn Partij voor de Vrijheid, kortweg PVV, had de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen met een verpletterende overwinning gewonnen. “35” schreeuwde Wilders onder gejuich van zijn staf op het parlementskantoor in Den Haag. Dit is het aantal zetels dat hij in het Parlement zou moeten krijgen op basis van peilingen na de verkiezingen. De volgende ochtend, toen de stemmen werden geteld, waren het er 37. Niemand hield dat voor mogelijk, geen opiniepeiler niet, geen concurrent, geen sympathisant. Zelfs Wilders zelf niet.

37 van de 150 zetels in de Tweede Raad, oftewel 23 procent van de stemmen. Vanuit Duits perspectief is dit misschien niet al te indrukwekkend, maar in Nederland betekent het een overweldigende overwinning. Zuivere evenredige vertegenwoordiging en de afname van de partijloyaliteit hebben geleid tot de fragmentatie van het partijensysteem. Er zijn 17 parlementaire fracties en drie onafhankelijke vertegenwoordigers in de huidige raad. In de toekomst zullen er vijftien parlementaire fracties zijn, waarvan er negen vijf of minder zetels zullen hebben. Onder deze partijen bevindt zich het Christen-Democratisch Appèl, de zusterpartij van de Christen-Democratische Unie, al tientallen jaren de trotse regeringspartij. In de opiniepeilingen die aan de verkiezingen voorafgingen, overschreed geen enkele partij de drempel van dertig zetels. Tien dagen voor de verkiezingen werd geschat dat de Vrijheidspartij twintig zetels zou hebben, en in 2021 had ze zeventien zetels.

Dit betekent niet dat de peilingen ongelijk hadden. Sterker nog, tot zestig procent van de kiesgerechtigden neemt pas kort voor de verkiezingen een besluit, vaak in het stemhokje. Deze trend bestaat ook in Duitsland. Maar in Nederland is het vooral sterk omdat de grotere partijen geen vaste kiezers meer hebben. De verkiezingscampagne duurde tot het einde. De avond voor de verkiezingen was het laatste televisiedebat en werden opiniepeilingen gepubliceerd. Ze lieten al zien dat Wilders op weg was om iedereen in de slotrace in te halen. Daar waren twee redenen voor: hij was een goed figuur in debatten en hij vertegenwoordigde duidelijke standpunten zonder grenzen te overschrijden. De stembussen zelf ontwikkelden hun eigen aantrekkingskracht: plotseling werd duidelijk dat de man die gedoemd was tot eeuwige oppositie een reële optie had om de macht in Den Haag te verwerven. Dit trekt onbesliste kiezers aan; Opiniepeilers spreken over het bandwagon-effect.

“Het voordeel ligt echt bij Geert Wilders.”

Wilders stak zijn ambities aan de vooravond van de verkiezingen niet onder stoelen of banken. Vol verwachting snelde hij vanuit zijn kantoor naar een café in de Scheveningse buitenwijk van Den Haag en verscheen als eerste prominente kandidaat voor de camera’s. Hij sprak slechts kort met zijn aanhangers en zijn eigenlijke boodschap was gericht aan andere partijen. Hij zei dat de kiezers hadden gesproken, dat de Vrijheidspartij niet langer genegeerd kon worden en dat we moesten samenwerken. “Elke partij, ook de onze, zal nu over haar eigen schaduw moeten springen.” Het gaat om oplossingen die ‘binnen de kaders van de wet en de grondwet vallen’, maar tegelijkertijd ‘Nederlanders weer op de eerste plaats zetten’. Campagneslogan. Wilders riep: “Wij willen regeren.” Kort daarna voegde hij er in een interview met de NOS aan toe dat hij als premier ‘er wilde zijn voor alle Nederlanders, waar ze ook vandaan komen’.

Door dit te doen, zet u de toon voor de komende dagen waarop verkenningen beginnen. Het verkiezingsprogramma van Wilder bevat nog steeds extremistische standpunten, hoewel hij een aantal daarvan heeft afgezwakt en de islam niet langer een ‘totalitaire ideologie’ noemt. Hij wil een referendum houden over het verlaten van de Europese Unie en “er mogen geen euro’s meer worden overgemaakt naar Brussel, Italië, Afrika of welk herverdelingsgeld dan ook.” Hij wil zich terugtrekken uit het klimaatverdrag van de Verenigde Naties, moskeeën sluiten en de Koran verbieden. Maar hij wil ook regeren. Om dat te doen moet je ‘water in de wijn gieten’, zei hij tijdens de verkiezingscampagne. Dat deed hij woensdagavond: “We gaan niet praten over moskeeën, korans en islamitische scholen. “We zullen praten over onze agenda van hoop en onderhandelen over een einde aan het asiel.”