Mensen in Thüringen 45.000 jaar geleden – Wetenschap

archeologie

De nieuwe ontdekkingen in Thüringen behoren tot het oudste bewijs van de aanwezigheid van Homo sapiens in Eurazië. Ze schetsen een ander beeld van menselijke nederzettingen in Europa, en van het samenleven met Neanderthalers.

Ranes/Leipzig (dpa) – Ondanks de ijzige kou: Homo sapiens koloniseerde Midden- en Noordwest-Europa veel eerder dan voorheen bekend was.

Vondsten gevonden bij Ilsenhöhle in Thüringen laten zien dat moderne mensen daar minstens 45.000 jaar geleden leefden, en dat de temperatuur destijds ongeveer 7 tot 15 graden koeler was dan nu. Dit toont aan in welke mate mensen zich kunnen aanpassen aan extreme omgevingsomstandigheden, schrijft een internationaal onderzoeksteam onder leiding van Jean-Jacques Hublin van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig. Bovendien laten de drie onderzoeken, gepubliceerd in de tijdschriften Nature en Nature Ecology & Evolution, zien dat mensen en Neanderthalers duizenden jaren naast elkaar in Europa hebben geleefd – misschien wel meer dan 10.000 jaar.

De vondsten in de stad Ranes bij Saalfeld ondermijnen veel van de aannames van paleontologen. Tot nu toe werd gedacht dat de moderne mens Europa pas ongeveer 40.000 jaar geleden koloniseerde, en eerder slechts sporadisch verscheen. Sommige van de stenen bladen, die soms aan beide kanten lopen, zijn ouder en komen ook voor in Noordwest-Europa, voorheen toegeschreven aan de Neanderthalers, die veel eerder op het continent leefden en ongeveer 40.000 jaar geleden verdwenen.

Wie heeft de stenen messen gemaakt?

Maar in de Elsen-grot vond het team van Hublin botresten naast zogenaamde LRJ-codes, waarvan het DNA duidelijk afkomstig is van Homo sapiens. Dienovereenkomstig behoren de LRJ-stenen messen, die in Groot-Brittannië en elders zijn ontdekt, ook tot Homo sapiens.

“De vindplaats in Ranes levert het bewijs van de eerste verspreiding van Homo sapiens naar de noordelijke breedtegraden van Europa”, zegt Hublin, eredirecteur van het Leipzig Max Planck Instituut. “Het is nu zeker dat de stenen werktuigen waarvan men denkt dat ze door de Neanderthalers zijn gemaakt, beslist moderne mensen zijn.”

Duizenden botfragmenten

Het Ilsenhöhle-gebied, direct onder kasteel Rannes, werd in de jaren twintig en dertig uitgebreid onderzocht. Maar tijdens opgravingen na 2016 groef het team dieper en ontdekte duizenden verbrijzelde botfragmenten onder het ingestorte dak van de grot. Sommige zijn duidelijk afkomstig van moderne mensen, andere van dieren.

“Archeologisch zoölogisch onderzoek toont aan dat de grot van Ranis afwisselend werd gebruikt door hyena's, holenberen in winterslaap en kleine groepen mensen”, legt co-auteur Geoff Smith van de Engelse Universiteit van Kent uit. “Hoewel deze mensen de grot slechts korte tijd gebruikten, aten ze vlees van allerlei dieren, waaronder rendieren, wolharige neushoorns en paarden.”

Een dor, ruig landschap

Isotopenanalyses van paardentanden hebben aangetoond dat er in de regio een extreem koud landklimaat heerste, vooral zo'n 44.000 jaar geleden. Destijds leek het gebied op een open steppe zoals het huidige Siberië. “Onze resultaten laten zien dat zelfs deze vroege groepen Homo sapiens, toen ze zich over Eurazië verspreidden, zich al aan zulke extreme klimatologische omstandigheden konden aanpassen”, zegt co-auteur Sarah Pederzani van de Universiteit van La Laguna op Tenerife. “Vroeger werd aangenomen dat menselijke weerstand tegen koude klimatologische omstandigheden pas enkele duizenden jaren later ontstond.” Het is mogelijk dat mensen specifiek naar het koude gebied zijn getrokken om op grotere kuddes dieren te jagen.

Studies uitgevoerd in de Mandarijngrot in het Rhônedal in Zuid-Frankrijk hebben onlangs voor opschudding gezorgd. Een onderzoeksteam daar heeft bewijs gevonden van mensen die wel 54.000 jaar oud zijn. Hoewel dit onder deskundigen met aarzeling werd onthaald, schreef het team van Hublin: “Als dit wordt bevestigd, zou dit leiden tot een complex mozaïekbeeld van Europa, met groepen Neanderthalers en mensen van 55.000 tot 45.000 jaar geleden.”

voor altijd gewist

Het is onduidelijk of de vroege bewoners van Elsenhulli permanent in Midden-Europa woonden of dat ze zich slechts seizoensgebonden naar het noorden waagden, bijvoorbeeld in de vorm van kleine mobiele jachtgezelschappen. Ze hebben echter geen spoor achtergelaten in de genetische samenstelling van de Europeanen van vandaag. Uiteindelijk stierf de genetische afstamming van deze vroege mensen uit.

© dpa-infocom, dpa:240131-99-817639/3