Hoe onderhouden de Romeinen hun aquaducten?

Tracing Ancient Conservation: Onderzoek van het aquaduct in het zuidwesten van Frankrijk gaf inzicht in het Romeinse waterbeheer en lokale sociale ontwikkeling. De onderzoekers konden aantonen hoe regelmatige ontkalking van het leidingsysteem de watervoorziening voor de Gallo-Romeinse stad Divona Cadurcorum veiligstelde. Archeologische vondsten komen overeen met een geschreven traditie van onderhoudswerkzaamheden aan aquaducten in het Romeinse rijk. Geleerden melden dat in de laatste fase van het gebruik van het Divona-aquaduct de sociale achteruitgang aan het einde van de oudheid duidelijk werd.

Het is een van de bepalende kenmerken van de Romeinse beschaving: aquaducten voorzagen veel steden van het rijk van water, soms over grote afstanden. Zelfs vandaag de dag kun je op sommige plaatsen de overblijfselen van deze meesterwerken bewonderen. Een internationaal team van onderzoekers met deelname van de Johannes Gutenberg Universiteit in Mainz doet al geruime tijd onderzoek naar het oude waterbeheer. In de huidige studie hebben wetenschappers nu te maken gehad met een van de oudst bekende aquaductsystemen in Frankrijk: het dateert uit het begin van de eerste eeuw na Christus. Het voorzag de stad Divona van Cadurcorum, het huidige Cahors.

Een leidingsysteem bracht het water van een bron in de Fiers-vallei naar de fonteinen en baden van de stad, zo’n 32 kilometer verderop. Lange stukken aquaduct werden uitgehouwen in de rotsen en ook gebouwd als een bakstenen aquaduct. De constructie duurde waarschijnlijk tot de vierde of zelfs de vijfde eeuw na Christus. in gebruik. “Het kanaal is een indrukwekkend technisch staaltje”, zegt hoofdauteur Gül Sürmelihindi van de Universiteit van Oxford. Zoals de onderzoekers aangeven, stuitte het Romeinse waterbeheer vaak op een probleem dat veel mensen nog steeds kennen van wasmachines: verkalking. Omdat de aquaducten die zich in kalksteengebieden bevonden, zoals in het geval van Devona, “hard” water droegen dat rijk was aan mineralen. Zelfs toen viel tijdens het transport opgelost calciumcarbonaat in het kanaal en zette zich af op de muren en de vloer. Overal waar ze dreigden de waterleidingen te blokkeren, werd de kalkaanslag door onderhoudswerkzaamheden verwijderd.

Onderhoudspatronen zijn in opkomst

Wetenschappers hebben deze sedimenten en sporen van verwerking uit de laatste gebruiksfase van het Divonakanaal nu onderzocht met behulp van moderne analysetechnieken. Zoals ze uitleggen, weerspiegelden de temperatuurafhankelijke kenmerken van de sedimenten de tijd van het jaar. Dit resulteerde in een beeld vergelijkbaar met dat van boomjaarringen. Aan de duidelijke snijsporen, maar ook aan subtiele vervormingen op de calcietkristallen die te herleiden waren tot gereedschapsinslag, konden de onderzoekers aanwijzingen voor het onderhoudswerk afleiden. Door de resultaten te integreren, kon het team nauwkeurigere informatie verkrijgen over de onderhoudswerkzaamheden.

Het werd duidelijk dat de intervallen tussen individuele onderhoudswerkzaamheden één tot vijf jaar bedroegen, met een gemiddelde van 2,8 jaar. De tussentijdse gegevens met hoge resolutie maakten ook meer gedetailleerde conclusies mogelijk: “Elke schoonmaakbeurt was snel gedaan en duurde waarschijnlijk maximaal een maand. Het gebeurde ook nooit in de zomer, wanneer mensen het meeste water nodig hadden”, zegt Surmelihindi. Zoals het team opmerkt, past dit patroon in de overgebleven tekst van de Romeinse senator Sixtus Julius Frontinus, waarin hij “aanbevelingen” doet voor het onderhoud van de aquaducten van de stad Rome. Het is daarom nu archeologisch bewijs voor de enige bekende verhandeling over dit onderwerp.

Sociaaleconomische notities

Een andere ontdekking tijdens het onderzoek waren sporen van twee reparaties aan het kanaalsysteem. Er werd een roodachtige, waterdichte mortel gebruikt – het zogenaamde Opus Signinum. Voor deze werkzaamheden bleek, in tegenstelling tot de schoonmaakwerkzaamheden, de waterstroom voor langere tijd stil te staan. “Het is vreemd om zulke lange pauzes te zien en je voor te stellen hoe de lokale bevolking het zonder continue watervoorziening heeft gedaan”, zegt Surmelihindi.

Uit de resultaten van het onderzoek blijkt ook dat in de laatste fase van het gebruik van het Divonakanaal steeds minder werd schoongemaakt totdat uiteindelijk de waterleiding werd verlaten. “Misschien komt dit door een lagere populatie of door het feit dat er minder middelen beschikbaar zijn voor onderhoud”, zegt co-auteur Cees Passchier van de Universiteit van Mainz.

Dit toont volgens het team opnieuw aan dat het bestuderen van grachten belangrijke informatie kan opleveren over maatschappelijke, sociale en economische ontwikkelingen. “Regelmatig onderhoud kan worden gezien als bewijs van een goed georganiseerde organisatie van een oude stad, terwijl minder regelmatig onderhoud of de volledige afwezigheid ervan kan wijzen op sociale en economische druk”, zegt Sürmelihindi, de geoarcheoloog. De onderzoekers hopen dat hun concept zich nu steeds meer kan vestigen als een bruikbaar instrument in archeologisch onderzoek.

Bron: Johannes Gutenberg Universiteit Mainz, gespecialiseerd artikel: Wetenschappelijke rapporten, doi: 10.1038/s41598-023-38655-z

© Zeiten.de – Martin Vieweg