Wat gebeurt er als er geen meerderheid meer is in de Bondsdag?

Via de ‘Sahara-Wagenknecht Alliantie’ zou de Bondsdag in de volgende legislatuur kunnen uitgroeien tot een andere partij. Op de lange termijn kan een meerderheid alleen worden bereikt door allianties met meerdere partijen.

Voorlopige peilingen voorspellen dat de Sahra-Wagenknecht Alliantie (BSW) een gezonde tien procent van de stemmen zal krijgen – wat betekent dat de nieuw aangekondigde partij zal toetreden tot de Bondsdag. Tot die tijd is er uiteraard nog een lange weg te gaan. Het zou echter in ieder geval in theorie mogelijk zijn dat na de volgende federale verkiezingen negen partijen in de Bondsdag vertegenwoordigd zouden zijn: de Christen-Democratische Unie, de Christen-Sociale Unie, de Sociaal-Democratische Partij, de Groenen, de Vrije Democratische Partij, de Alternatief voor Duitsland en de socialisten: socialisten, socialistische arbeiderspartij, linkse partij – meer dan ooit tevoren. Bijeenkomst.

Dit betekent echter ook dat het vormen van een regering steeds moeilijker kan worden – vooral omdat andere partijen, althans tot nu toe, de vorming van een coalitie met de AfD hebben uitgesloten.

“Dit is natuurlijk fundamenteel waar: meer partijen, meer fragmentatie, maakt het moeilijker om een ​​meerderheid in het parlement te vinden”, zegt Torsten Fass, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Vrije Universiteit van Berlijn. “Maar tegelijkertijd hangt het van één ding af: trekt de BSW stemmen terug van krachten die toch niet betrokken zijn bij het regeringsvormingsproces – of van het ‘centrum’?” In het eerste geval verandert er in eerste instantie niet veel voor de regeringspartijen.

Een tweeledige alliantie was tot nu toe de norm

Een alliantie tussen slechts twee partijen zou steeds zeldzamer kunnen worden. Het was de norm: Sinds de hereniging zijn er in de Duitse Bondsdag altijd regeringen geweest met slechts twee coalitiepartners, tot aan de stoplichtcoalitie – die traditioneel bestaat uit een van de twee grotere partijen, de Sociaal-Democratische Partij of de Unie, samen met hun ‘junior partners’ , de Groene Partij of de Uniepartij. Vrije Democratische Partij.

Omdat dit in het recente verleden echter niet altijd mogelijk was, ontstond er in 2005, 2013 en 2017 een zogenaamde grote coalitie tussen de SPD, CDU en CSU. Maar in 2017 kreeg de coalitie slechts 53,4% van de stemmen. Hier zou een driepartijencoalitie voor beide partijen alleen mogelijk zijn geweest als ze niet hadden besloten de grote coalitie voort te zetten.

Bij de laatste federale verkiezingen behaalden zelfs de SPD en de Confederatie samen slechts 49,8 procent, wat genoeg was, althans in theorie, voor een meerderheid in de Bondsdag – maar de twee partijen besloten anders. Ter vergelijking: in de jaren negentig kregen de twee “Volkspartijen” samen ruim 70 procent van de stemmen.

Langer dan zij Coalitieonderhandelingen misschien

Reimut Zohlenhofer, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Heidelberg, is van mening dat het onwaarschijnlijk is dat de SPD en de Unie hun vroegere kracht zullen herwinnen. “Ik denk dat je ervan uit moet gaan dat de huidige situatie een permanente situatie is”, zegt hij. “Dit is zelfs in internationale vergelijking niet ongebruikelijk als je naar België, Nederland of Israël kijkt.” “We hebben al ongelooflijk gefragmenteerde partijensystemen. Dit betekent dat er vaak coalities zijn die uit meer dan twee partijen bestaan.”

In Nederland bestond de laatste coalitie uit vier partijen voordat deze deze zomer uiteenviel. In Israël nemen vijf partijen of coalities deel aan de regering, en in België zijn er zeven partijen of coalities.

Een gevolg van dergelijke gefragmenteerde partijsystemen is de duur van coalitieonderhandelingen, aldus Zohlenhofer. “Dit leidt tot veel langere coalitievormingsprocessen. We hebben nu veel langere coalitieonderhandelingen in Duitsland dan in de jaren negentig of 2000.”

Het kostte de stoplichtpartijen in totaal 73 dagen om de regering te vormen. In 2017 duurde het veel langerToen de onderhandelingen tussen de Vrije Democratische Partij, de Groenen en de Christen-Democratische Unie mislukten, werd de alliantie tussen de Sociaal-Democratische Partij en de Christen-Democratische Unie opnieuw tot stand gebracht. In België duurde de laatste regeringsformatie in totaal 493 dagen, oftewel ruim een ​​jaar.

Kijkend naar andere landen laat Zohlenhofer ook zien dat coalities met meer dan twee partijen waarschijnlijk minder stabiel zijn. De afgelopen jaren zijn in verschillende landen, waaronder Israël, Italië en België, coalities waarbij meerdere partijen betrokken waren, voortijdig ontbonden. Er zijn echter ook genoeg voorbeelden die laten zien dat dergelijke allianties zeker succesvol kunnen zijn.

Minderheidsregering Als een optie?

Een andere manier om te regeren ondanks een gefragmenteerd partijensysteem is het vormen van een minderheidsregering. Deze raad heeft geen meerderheid en is daarom afhankelijk van de steun van vertegenwoordigers van oppositiepartijen om wetten aan te nemen en politieke beslissingen te nemen. Dit concept is vooral gebruikelijk in Scandinavië, en in Canada bestaat momenteel een minderheidsregering.

Fass zegt echter dat de Duitse minderheidsregering met enkele problemen zal worden geconfronteerd. “In principe zijn veel van de fundamentele rechtsregels al sterk gericht op stabiele meerderheden, en we zien opnieuw, vooral in Thüringen, dat we problemen hebben met minderheidsregeringen in Duitsland.” In Thüringen regeert premier Bodo Ramelow van de Linkse Partij samen met de Sociaal-Democratische Partij en de Groene Partij, zonder een meerderheid in het deelstaatparlement. Het is de enige federale staat met een minderheidsregering.

Op federaal niveau gelooft Vass dat het kiezen van een kanselier moeilijk kan zijn voor een minderheidsregering. “De kanselier heeft in wezen een meerderheid van de kanselier nodig – en dat is waar de zaken beginnen.” dit betekent: De bondskanselier moet door de Bondsdag worden gekozen met een absolute meerderheid, dat wil zeggen meer dan de helft van de leden van het parlement. Als dit na meerdere stemrondes niet lukt, wint de kandidaat met een gewone meerderheid, dat wil zeggen het grootste aantal stemmen.

Bovendien zorgen minderheidsregeringen voor grote problemen, vooral ‘wanneer partijen afstand willen en willen nemen van de marges’, zegt Vass. “Daarnaast moet je gewoon zeggen: dat zijn we niet gewend. Ook in commissies zijn we gewend om uiteindelijk een meerderheid te halen. Dit alles zal niet meer het geval zijn en zal zeker langere wijzigingstrajecten vergen.”

Zwitserland heeft een speciaal model

Aan de andere kant bestaat er in Zwitserland een traditie dat de vier sterkste partijen altijd vertegenwoordigd zijn in de regering, namelijk de Federale Raad. Er moeten zoveel mogelijk verschillende partijen en dus politieke opvattingen vertegenwoordigd zijn. Maar ook voor Duitsland is dit model niet geschikt, zegt Zohlenhofer. Vanwege de sterke rol die de directe democratie speelt, kunnen partijen in Zwitserland hun standpunten duidelijk maken, bijvoorbeeld via referenda.

“De rechts-populistische partij, de rechts-populistische partij, doet effectief het werk van de oppositie in de regering door herhaaldelijk initiatieven te nemen die alle andere coalitiepartners niet willen”, zegt Zohlenhofer. Maar dit is in Duitsland niet mogelijk, omdat deze elementen van directe democratie niet bestaan. Het gevaar bestaat dat een dergelijk model kiezers de indruk geeft dat partijen inhoudelijk niet meer van elkaar te onderscheiden zijn.

Fass en Zollenhofer beschouwen ad-hocregeringen, bestaande uit onafhankelijke deskundigen die geen lid zijn van een partij, ook niet als een permanente oplossing. In het verleden zijn dergelijke regeringen op tijdelijke basis geïnstalleerd in Italië en Griekenland, bijvoorbeeld in tijden van crisis.

Het vormen van een meerderheid Volgens deskundigen is er geen probleem

Over het geheel genomen is het volgens Fass en Sollenhofer onwaarschijnlijk dat de meerderheidsvorming in de Bondsdag in de nabije toekomst een groot probleem zal worden. Aan de ene kant zal BSW de hindernis van vijf procent moeten overwinnen zonder in de eerste plaats kiezers van andere oppositiepartijen het hof te maken. Aan de andere kant zijn er nog steeds voldoende mogelijkheden voor partijen om stabiele meerderheden te vormen – ook als bepaalde partijen worden uitgesloten.

Fragmentatie van het partijensysteem heeft ook als voordeel dat partijen beter kunnen weerspiegelen wat hun kiezers willen.