Nederland: Groenen, Sociaal-Democraten willen gezamenlijke lijst – Politiek

Jesse Claver balde zijn vuisten, pruilde luid en riep “ja” naar de zaal alsof hij zojuist de finale van Wimbledon had gewonnen. Of alsof hij premier werd. De lijsttrekker van Groenlinks reageerde maandagavond op de uitslag van een ledenpeiling over de geplande samenwerking met de Sociaal-Democratische Partij (PvdA). Zo’n 90 procent keurde het plan van de partijleiding goed om bij de nieuwe verkiezingen in november met een gezamenlijke lijst en een gemeenschappelijke hoofdkandidaat mee te doen. Dit bezegelt min of meer het feit dat beide partijen op middellange termijn niet als onafhankelijke politieke formaties zullen worden beschouwd. Waarom juichte Claver?

Om dit te begrijpen volstaat het om naar de zetelverdeling in de tweede legislatuur te kijken. Groenlinks heeft er acht en PvdA negen van de 150 mandaten. Beiden hebben op zichzelf weinig te zeggen in de strijd om de macht. Samen zijn ze ineens weer een kracht om serieus te nemen, even sterk als de rechts-nationalistische PVV van Geert Wilders. Wellicht kan hij meepraten over de vraag wie Mark Rutte opvolgt als premier. Wat op zijn beurt hopelijk kiezers van naburige partijen zoals de Socialistisch Socialistische Partij of de liberale linkse partij D66 zou kunnen overtuigen om vanaf het begin voor het nieuwe fusieproject te stemmen.

Racen is meer open dan het in 20 jaar is geweest

Het vertrek van Rutte, gevolgd door andere prominente politici, zette de zaken in Nederland in beweging. De lakens worden door elkaar geschud en racen is opener dan in 20 jaar. Dit is een van de redenen waarom de Groenen en de Sociaal-Democraten het tijd vonden om hun langdurige samenwerking aan te gaan. De belangrijkste drijvende kracht hierachter is Klaver, de leider van de Groenen, die onlangs naar het schijnt toegetreden is tot de PvdA. Al dacht hij aanvankelijk op grotere schaal: in 2020 pleitte hij voor een driedubbele alliantie waar ook SP bij zou horen, en het jaar daarop pleitte hij ook voor D66. Ze weigerden allebei.

De Groenen en de PvdA gaven een eerste voorbeeld toen ze in 2021 gezamenlijk deelnamen aan de onderhandelingen over een nieuwe regeringscoalitie. Sindsdien stemmen ze hun standpunten in de Tweede Kamer nauw af en hebben ze hun fracties al geïntegreerd in de Eerste Kamer. Verkiezingssamenwerking is een proefrit voor een volgende volledige fusie. Dit zou een historische stap zijn, zeker voor de sociaal-democraten, die na de Tweede Wereldoorlog tientallen jaren een centrale rol in het land speelden.

Fusies zijn niets nieuws in de Nederlandse politiek; PvdA en de Groenen zijn er zelf uitgekomen. Ze zijn duidelijk omdat de partijdige politieke kloof ook groter wordt omdat er geen electorale hindernissen zijn en er geen grote grote partijen meer zijn. Er zijn momenteel 16 gekozen partijen en 20 fracties vertegenwoordigd in de Tweede Kamer.

De huidige verhuizing is een poging om op nationaal niveau een verschil te maken. Regionaal en lokaal is de samenwerking matig. Daar zijn de verschillen in het midden groter; Veel traditionele sociaal-democraten zien de Groenen als politici met hogere inkomens. Claver riep maandag op om dergelijke onvrede te negeren: “Er is meer dat ons verbindt dan dat ons scheidt. Of je nu je koffie drinkt met koemelk of havermelk, stop met die onzin.”

Niet alleen in Nederland waren de sociaal-democraten zwak

De beslissende factor is nu wie de koploper wordt. De 37-jarige Claver wuifde het woensdag weg. Hij betrad het politieke toneel als rockster in 2017, maar het “Jesse-effect” is vervaagd; Het lukte hem niet om de partij en het electoraat op de lange termijn aan zich te binden. Van de partijen wordt verwacht dat zij het eens worden over een “lijsttrekker” die niet behoort tot het in Den Haag gevestigde politieke establishment. Denk aan politieke zwaargewichten als burgemeester van Rotterdam Ahmed Abu Taleb of vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans. Ook de Amsterdamse binnenlandspolitieke PvdA Marjolein Moorman krijgt goede kansen op haar naam.

De Nederlandse sociaal-democraten zijn niet de enigen in Europa die strijden tegen kleinzieligheid. In Duitsland is het feit dat de sociaal-democraten de kanselier mogen benoemen waarschijnlijk meer te danken aan de tijdelijke zwakte van de tegenstander dan aan zijn kracht – een uitzondering. Miserabele opiniepeilingen wijzen op verdere achteruitgang. In Italië en Frankrijk zijn de sociaal-democraten lange tijd gemarginaliseerd. Wanhopig sloot de Franse Socialistische Partij zich aan bij de alliantie van Nupes met de Groenen en Links als een junior partner die met tegenzin onderdanig was aan het soms extreme populisme van Jean-Luc Mélenchon (La France Insoumise).

In Spanje dreigen de sociaal-democraten eind deze week in te storten. Een progressief sociaal beleid dat sommige burgers misschien heeft uitgeput, kan hen fataal worden. Alleen de Deense sociaal-democraten kunnen standhouden. Ze kozen voor strikte immigratie, wet en orde en een progressief sociaal beleid – een combinatie die elders aan de kaak is gesteld als verraad aan menselijke idealen.

Ook voor de PvdA-leiding is dit geen optie, voor Groenlinks in ieder geval niet. Beiden strijden ze voor een soort verzoening tussen markteconomie en milieu, en vooral voor een stap weg van het ‘neoliberalisme’, dat in hun ogen het Rutte-tijdperk kenmerkte. Claver schreef in een opiniestuk: “Ik wil geen samenleving waarin iedereen op zichzelf blijft en de sterkste wint.”

Strategisch gezien hebben de twee partijen nog steeds het probleem dat ze niet als alternatief worden gezien, maar als een integraal onderdeel van het politieke establishment, waar veel burgers de afgelopen jaren de rug toe hebben gekeerd. Meer conservatieve krachten zoals de Peasants’ and Citizens’ Movement, die openlijk de huidige zorgen over globalisering, immigratie of nieuwe sociale paradigma’s aanpakken, hebben hiervan kunnen profiteren.