De Brusselse klimaattsaar wil regeringsleider van Nederland worden

Het was juli 2019 toen Frans Timmermans de zwaarste nederlaag van zijn leven leed. Twee dagen lang dacht de Nederlandse EU-commissaris dat hij Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zou kunnen opvolgen. De toenmalige Duitse bondskanselier Angela Merkel presenteerde een soortgelijk voorstel in de marge van de G20-bijeenkomst. Timmermans kreeg zelfs een telefoontje van Emmanuel Macron waarin de Fransman hem vertelde welke sectie Paris in de commissie wilde.

Open wond

Uiteindelijk was het niet de sociaaldemocraat Timmermans, maar de toenmalige Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen, die door staatshoofden en regeringsleiders werd voorgedragen voor het hoogste ambt in de Europese Unie. Het betrof vooral de ijzeren weerstand van Polen en Hongarije. In zijn vorige functie als commissaris voor de rechtsstaat viel Timmermans herhaaldelijk beide landen aan, waardoor de kloof tussen Oost en West groter werd.

De Nederlander moest dus zijn droom om de Europese Unie te leiden begraven. De 62-jarige werd aangesteld als de nieuwe eerste vicevoorzitter van de Commissie en kreeg het belangrijke dossier over klimaatbescherming overhandigd.

Maar voordat de man met de borstelige witte baard de rol volledig op zich nam en een soort Brusselse ‘klimaattsaar’ werd, was het podium eigendom van Von der Leyen. In december 2019 presenteerden ze vrolijk de basisprincipes van de zogenaamde ‘Green Deal’, die bedoeld was om van het continent een wereldleider op het gebied van klimaatbescherming te maken. Europa beleeft een ‘man-op-de-maan-moment’, zegt Von der Leyen enthousiast.

Vier jaar later heeft de Europese Unie haar doel om in 2050 klimaatneutraal te zijn grotendeels in de wet vastgelegd. Er bestaat voor heel Europa regelgeving om duurzame energie en energie-efficiëntie uit te breiden. Er werd een verbod ingesteld op de registratie van nieuwe auto’s met verbrandingsmotoren, CO₂– Grensbelasting op import uit derde landen, en meer recentelijk – de “Natuurherstelwet”.

Verantwoordelijk hiervoor: Timmermans. Gezien zijn doelstellingen mag de eigenwijze Nederlander wellicht omschreven worden als de meest succesvolle van alle EU-commissarissen, aldus de liberale krant NRC Handelsblad. Het is ook duidelijk dat Timmermans’ harde stijl hem tot veel vijanden heeft gemaakt in Brussel en in de lidstaten, die hebben gesproken over regulerende dictaten ten koste van de economie.

Sinds deze week kunnen zijn tegenstanders opgelucht ademhalen. Timmermans, die in juli aankondigde dat hij zich kandidaat zou stellen voor de Rood-Groene coalitie bij de Nederlandse parlementsverkiezingen in november, heeft dinsdag formeel ontslag genomen als vicevoorzitter van de Commissie. In plaats van Timmermans zal Wopke Hoekstra, de huidige minister van Buitenlandse Zaken, Den Haag in Brussel vertegenwoordigen.

Hoekstra is geen onbekende in de Europese Unie. Vooral Zuid-Europeanen hebben negatieve herinneringen aan de oud-minister van Financiën vanwege zijn kritiek op het gebrek aan begrotingsdiscipline in sommige lidstaten tijdens de pandemie. Als toekomstige klimaatcommissaris zal Hoekstra, een centrumrechtse politicus, waarschijnlijk pragmatischer overkomen dan zijn voorganger.

Ondertussen wordt verwacht dat ‘Super Frankrijk’, zoals de aanhangers van Timmermans worden genoemd, zal leiden tot een linkse machtswisseling in eigen land. De leider van de Europese Klimaatagenda lijkt voor de sociaal-democraten en de Groene Partij de ideale kandidaat om te breken met het Rutte-tijdperk.

Ambitieus en gevoelig

Maar kan het werken? Iedereen die Timmermans kent, zegt dat de zoon van de diplomaat, geboren in 1961 in Maastricht, ambitie noch groot ego mist. De Nederlander groeide op in Brussel en Rome, studeerde Franse literatuur en Europees recht voordat hij zelf in diplomatieke dienst ging en onder meer als tweede secretaris werkte op de ambassade in Moskou. In 1988 werd hij in het parlement gekozen. In 2012 bereikte de man, die zeven talen zou spreken, waaronder Russisch, zonder accent, de functie van minister van Buitenlandse Zaken.

Op 21 juli 2014, vier dagen nadat vliegtuig MH17 werd neergeschoten boven Oekraïens grondgebied, werd Timmermans eindelijk bekend bij een groter publiek toen hij een emotionele toespraak hield voor de VN-Veiligheidsraad. Toen het vliegtuig werd neergeschoten door een Russische Buk-raket kwamen alle 298 inzittenden om het leven, onder wie 196 Nederlanders.

Timmermans hekelde het gebrek aan medewerking van pro-Russische separatisten aan het onderzoek en de respectloze behandeling van de stoffelijke resten van de slachtoffers. Hij voegde eraan toe: “Beelden van kinderspeelgoed dat overal wordt gegooid, bagage die wordt geopend en paspoorten die ons verdriet in woede veranderen.”

De New York Times omschreef het optreden van de minister van Buitenlandse Zaken als ‘verrassend krachtig’. Hij nam de waarheid niet altijd serieus. Tijdens een talkshow verwarde hij familieleden van dode passagiers met verzonnen details waaruit bleek dat de slachtoffers nog tijd hadden om een ​​zuurstofmasker op te zetten. Toen een televisiejournalist hem later naar de discrepantie vroeg, verliet Timmermans boos de show.

Zijn collega’s bij de Europese Commissie waren in juni 2022 getuige van een soortgelijke driftbui. Timmermans was boos op zijn baas, die tijdens een EVP-caucus alle lof voor de klimaatbescherming voor zichzelf opeiste. “De anderen praatten alleen maar. ‘Maar wij hebben het gedaan'”, concludeerde Ursula von der Leyen over de Green Deal. Toen Timmermans erachter kwam, ontplofte hij, zegt een insider. Tijdens een commissievergadering haalde hij uit naar de president en verliet vervolgens de kamer.

Boze boeren

Timmermans is welbespraakt en bedachtzaam, maar ook dun en daardoor onvoorspelbaar, zeggen sommigen in Brussel. Dit onderscheidt hem van Mark Rutte, de huidige premier van Nederland, die nog steeds elke crisis wist weg te glimlachen. Als alles van de Teflon Mark valt, blijft elke kritiek, elke blessure, alles bij Super France. Dit is geen goede voorwaarde voor de komende verkiezingscampagne.

Timmermans is volgens zijn rechtse en extreemrechtse tegenstanders na bijna tien jaar in Brussel een voorbeeldige Europese democraat geworden, ver verwijderd van de angsten van de burgers. De sociaaldemocraat kan nog steeds praten over zijn grootvaders die in de mijnbouw werkten, of enthousiast zijn over zijn idool Bruce Springsteen, een held van de arbeidersklasse. Uiteindelijk vertegenwoordigt hij alleen de belangen van de stedelijke groene elite.

Deze beschuldigingen zijn overdreven, maar één ding is ook duidelijk: Timmermans heeft vijanden gemaakt met zijn eisen op het gebied van milieubescherming, vooral op het platteland en in achtergestelde gebieden van grote steden. Voor de Young Farmer Citizens’ Movement, die tijdens de provinciale verkiezingen van dit voorjaar de sterkste politieke kracht werd, is ‘groen socialistisch’ slechts een rode lap. Ook de rechts-liberale VVD van Rutte, die pleit voor een strenger immigratiebeleid, zal waarschijnlijk hard gaan strijden tegen Timmermans.