Taiwan: een moderne democratie zonder diplomatieke betrekkingen

Taiwan is een eiland dat 160 kilometer uit de kust van Zuid-China in de westelijke Stille Oceaan ligt. Het is ongeveer zo groot als Nederland en heeft 23,6 miljoen inwoners. Het eiland is van vulkanische oorsprong. Twee derde daarvan is bergachtig, vooral de oostkust. Daarom liggen grote steden, havens en landbouwgrond voornamelijk langs de vlakke westkust die grenst aan de Straat van Taiwan. Het klimaat is subtropisch met veel regen en af ​​en toe orkanen.

De status van Taiwan met de hoofdstad Taipei is om historische redenen al decennia lang in het ongewisse. De regering in Peking beschouwt Taiwan als een onvervreemdbaar onderdeel van de Volksrepubliek China. In feite bestuurt Taiwan zichzelf onder de naam “The Republic of China”. Taipei verklaart officieel zijn onafhankelijkheid niet en heeft ook geen diplomatieke betrekkingen met de meeste landen van de wereld. Volgens het beleid van de Volksrepubliek China is er maar één China in de wereld. Degenen die op hun beurt diplomatieke betrekkingen onderhouden met Peking, mogen dergelijke banden niet hebben met Taipei. Er zijn maar weinig landen, waaronder de Heilige Stoel in het Vaticaan, erkennen Taipei in plaats van Peking.

Vanuit het standpunt van Peking is Taiwan sinds 1949 een separatistische provincie. In die tijd vluchtten de verslagen nationalisten van de KMT Mao’s Communistische Partij naar het eiland. Daar richtten ze een land op dat ze de “Republiek China” noemden – zoals het land dat ze formeel regeerden tot de Tweede Wereldoorlog en ook tijdens de burgeroorlog, in die tijd met de hoofdstad Nanking.

China heeft de status quo aanvaard zolang Taiwan zijn onafhankelijkheid niet verklaart. Peking streeft echter vooral naar hereniging en heeft geweld voor dit doel nooit uitgesloten. De kwaliteit van de betrekkingen tussen de Volksrepubliek China en Taiwan fluctueert afhankelijk van hun respectieve politieke omstandigheden. Over het algemeen worden de KMT-nationalisten nu als vriendelijker tegenover China beschouwd dan de Democratische Progressieve Partij (DPP) van de zittende president Tsai Ing-wen. De Democratische Progressieve Partij had zich in het verleden voor de onafhankelijkheid van Taiwan uitgesproken, maar heeft die bewering sindsdien laten varen.

De geschiedenis van Taiwan

Taiwan heeft een bewogen geschiedenis achter de rug met veel machtswisselingen. In 1517 ontdekten de Portugezen het eiland. Het bleef echter tot het begin van de zeventiende eeuw vrijwel uitsluitend bewoond door de Malayo-Polynesische volkeren. In die tijd begonnen Chinese kolonisten zich in Taiwan te vestigen. Tegelijkertijd stichtten de Nederlanders op het eiland een kolonie die al zo’n 40 jaar bestaat.

Toen de Chinese Ming-dynastie in 1644 instortte, vluchtten de loyale Ming-veroveraars van de Qing-prismatische dynastie naar Taiwan en namen daar de macht over. Daarmee hebben ze de Nederlandse kolonialisten verdreven. In 1683 bezetten soldaten uit de Qing-dynastie de noord- en westkust – maar tweehonderd jaar later verklaarde de Qing-dynastie Taiwan in 1883 officieel tot provincie van het Qing-rijk. Ook dit was van korte duur. Het Qing-rijk verloor de Chinees-Japanse oorlog. In 1895 werd de Qing-dynastie gedwongen Taiwan af te staan ​​als een kolonie van Japan door het Verdrag van Shimonoseki. Japan beschouwde het eiland in die tijd als een model voor andere koloniën en probeerde de economie, infrastructuur en cultuur van het eiland te versterken.

Na de overgave van Japan in 1945 viel Taiwan weer in handen van de nationalisten van de Kwomintang, die toen de regering van China waren. Maar de Kwomintang verloor de daaropvolgende burgeroorlog tegen de communisten. Hun medewerkers van de “Generalissimo” Chiang Kai-shek en de KMT-soldaten vluchtten over zee naar Taiwan, gevolgd door 1,2 miljoen Chinezen. Ze werden op het eiland “Weichengren” genoemd: “mensen van buiten de wijk”. De Kuomintang vestigde de Republiek China in Taiwan, terwijl Mao Zedong in oktober 1949 in Peking de Volksrepubliek China uitriep. De communisten onthielden zich op dat moment van een invasie van Taiwan. Maar sindsdien beschouwde de Volksrepubliek het eiland als een separatistische provincie.

Taiwan volgde een decennialange dictatuur onder de Kwomintang. Tot 1987 oordeelde de KMT met de staat van beleg en de noodtoestand. De lokale bevolking, taal en cultuur werden systematisch onderdrukt, terwijl de Chinese cultuur zich vanuit het vasteland als ideaal verspreidde. De Waishengren werden de nieuwe heersende elite in de Republiek China, hoewel ze in aantal slechts een kleine minderheid vertegenwoordigden.

Internationale erkenning van Taiwan

Lange tijd hebben zowel de Volksrepubliek China als de Republiek China volgehouden dat zij de enige legitieme vertegenwoordigers van China waren. Zo konden andere landen geen diplomatieke betrekkingen aangaan met de andere regering. Op internationaal niveau werd de Republiek China aanvankelijk erkend als de wettelijke vertegenwoordiger van de Chinese staat. Westerse machten hadden alleen diplomatieke betrekkingen met Taipei. De landen van de Sovjet-Unie en het Warschaupact kozen de kant van de Volksrepubliek. In 1945 nam de Republiek China deel aan de oprichting van de Verenigde Naties en kreeg het een permanente zetel in de Wereldveiligheidsraad. In de decennia die volgden, bevond Taiwan zich echter steeds meer geïsoleerd.

Frankrijk was het eerste westerse land dat zijn beleid ten aanzien van China in 1964 veranderde. President Charles de Gaulle verbrak alle diplomatieke banden met de Republiek China om in plaats daarvan met Peking te onderhandelen. Steeds meer landen volgden. In 1971 moest Taiwan zijn lidmaatschap van de Verenigde Naties opgeven na de stemming in de Algemene Vergadering van de VN. Bijna alle Europese landen hebben gestemd om van de Volksrepubliek China de enige legitieme vertegenwoordiger van China te maken. Zelfs de Verenigde Staten, lang beschouwd als de beschermer van de Republiek China, splitsten zich in 1979 af van Taiwan – een schok voor Taipei. Niettemin bleven Washington en Taipei militaire steun verlenen in de Taiwan Relations Act, die tot op de dag van vandaag voortduurt.

Taiwan democratiseren

In maart 1978 volgde Chiang Ching-kuo zijn vader, Chiang Kai-shek, die in 1975 stierf, op als president van de Republiek China. Chiang Ching-kuo, door zijn aanhangers ook wel CCK genoemd, bracht enkele jaren door in de Sovjet-Unie, toonde sympathie voor het communisme en trouwde met een Russische vrouw. Hij begreep echter dat democratisering van het politieke systeem essentieel was. Een langzame politieke opening volgde. In 1987 schafte de CCK de staat van beleg af, stond het reizen toe naar het vasteland van China en nam de Democratische Progressieve Partij, de eerste oppositiepartij, deel aan de verkiezingen. De persvrijheid is ook weer terug op het eiland. Veel lokale talen en dialecten hebben een renaissance doorgemaakt. CCK stierf in 1988; Hij wordt gevolgd door vicepresident Lee Teng-hui, de eerste pas geboren president van Taiwan. Lee was ook de eerste die voor rechtstreekse verkiezingen werd gehouden – en er werd bevestigd dat hij in functie was.

Taiwan geschil met de moderne tijd

Met zijn inauguratie in de jaren tachtig begon de economische opkomst van Taiwan tot een van de “Aziatische tijgers”. Tegelijkertijd was er toenadering tot China, een meer pragmatische Deng Xiaoping. Ding liet de Taiwanese hoofdstad binnen, en veel Taiwanese zakenlieden zetten fabrieken op in het zuiden van China. Velen van hen zijn daar tot op de dag van vandaag met groot succes actief.

De kwestie “één China” blijft onopgelost. De twee partijen bereikten hierover echter een compromis, de zogenaamde “consensus van 1992”. Van 28 tot 30 oktober 1992 bespraken functionarissen van beide kanten hun standpunten over de kwestie One China in Hong Kong. Als gevolg hiervan waren de twee partijen het erover eens dat er slechts ‘één China’ is waarvan Taiwan en het vasteland van China deel uitmaken. De Republiek en de Volksrepubliek hebben echter verschillende opvattingen over hoe het “ene China” moet worden gestructureerd. Deze consensus is tot dusver de basis geweest van de status quo. Op dat moment liet de Republiek China haar enige volmacht voor heel China vallen. Integendeel, Peking handhaaft deze ene representatieve claim.

In de controversiële “anti-afscheidingswet” van 2015 reserveert de Volksrepubliek ook legaal militaire middelen voor het geval Taiwan zich officieel afscheidt van het vasteland. Het stelt dat China kan reageren op de pogingen van Taiwan om zich af te scheiden met ‘noodzakelijke maatregelen’. De wet werd unaniem aangenomen in het Nationale Volkscongres. In die tijd kreeg de wet kritiek van over de hele wereld. Volgens Peking zou de nieuwe verordening alleen vreedzame hereniging moeten bevorderen. Tegelijkertijd lanceerde Peking in Taiwan een campagne voor hereniging op basis van het “één land, twee systemen” -concept dat wordt toegepast in Hong Kong en Macau. Dienovereenkomstig zal Taiwan een ander politiek systeem mogen hebben na zich te hebben verenigd met het vasteland van China en na behoud van economische, wettelijke en financiële vrijheden. Taiwan heeft tot dusver geweigerd. Nadat Peking in Hongkong strenge veiligheidswetgeving en electorale hervormingen had aangenomen, is het onwaarschijnlijk dat het Taiwanese model in twijfel wordt getrokken.

Vanwege het één-China-beleid is Taiwan uitgesloten van alle internationale organisaties. De Republiek China heeft regelmatig pogingen om zich aan te sluiten bij instanties als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) mislukt. Op de Olympische Spelen wordt het Taiwanese team “Chinees Taipei” genoemd.

De huidige relatie tussen China en Taiwan

Terwijl de Progressieve Democratische Partij de onafhankelijkheidsbeweging verliet, vertrouwde de KMT nog op toenadering tot het vasteland. Zo kondigde voormalig voorzitter van Kuomintang Ma Ying-jeou in 2008 aan dat hij een dialoog met de Volksrepubliek wilde op basis van de consensus van 1992. In 2010 ondertekenden China en Taiwan de ‘Raamovereenkomst voor economische samenwerking’, die voorzag in de geleidelijke vermindering en afschaffing van tarieven. 2015 bereikte een historisch moment toen Ma Ying-jeou het Chinese staatshoofd Xi Jinping in Singapore ontmoette. Politici schudden zelfs de hand bij een symbolische daad. De twee staatshoofden hebben elkaar niet ontmoet sinds het einde van de Chinese burgeroorlog in 1949.

Toen DPP-voorzitter Tsai Ing-wen aantrad, kalmeerde de relatie echter weer. Aangezien de politicus de consensus in 1992 bij haar aantreden niet erkende, verbrak Peking de contacten met Taiwan zonder meer. De DPP wil op haar beurt koste wat het kost economische en politieke afhankelijkheid van China vermijden. Tsai verwierp echter altijd de eisen van zijn kamp om de onafhankelijkheid uit te roepen.

Taiwan: een economische opmars naar een technologische site

In de tweede helft van de twintigste eeuw maakte Taiwan een stevige economische groei door, ook wel bekend als het “Taiwan-wonder”. Als “Asian Tiger” heeft Taiwan zich ontwikkeld tot een belangrijke industriële en technische locatie. De industrialisatie in Taiwan begon met lichte industrie, zoals textiel of eenvoudige machines. Maar het bereikte snel zijn weg omhoog in de waardeketen van radio’s en andere elektronische apparaten naar computers, geïntegreerde schakelingen, chips en halfgeleiders. De export van technologie is sterk gegroeid. Tegenwoordig wordt bijna 90 procent van alle laptops wereldwijd in Taiwan geproduceerd, inclusief merkproducten als Apple en Acer.

Internationaal heeft Taiwan zich ontwikkeld tot een belangrijke handelspartner – ook voor Duitsland. Er zijn meer dan 260 Duitse bedrijven in Taiwan, terwijl er in dit land ongeveer 200 Taiwanese bedrijven actief zijn. Duitsland erkent de Republiek China echter ook niet officieel als land. In plaats van een ambassade is Berlijn te vinden met drie onofficiële officiële vertegenwoordigingen in Taipei, waaronder het Duitse instituut.