Waarom verloor Wilders zijn schrik?

Geert Wilders gaat zelden onder de mensen. De Nederlandse politicus staat sinds 2004 onder voortdurend toezicht vanwege doodsbedreigingen van islamitische extremisten. Ik ontmoette hem afgelopen voorjaar op een ochtend in zijn zwaarbewaakte parlementaire kantoor in Den Haag. Hij zat onder een portret van Winston Churchill. Toen ik hem eenmaal uit zijn gebruikelijke luidruchtige praatje over de vermeende kwalen van de islam en de Europese Unie had gehaald, was hij een aardige prater: intelligent, geestig, kalm, vriendelijk en een goede luisteraar. De bijeenkomst vond plaats voordat het VK stemde om de Europese Unie te verlaten. Wilders zei dat hij “onmiddellijk” een Nederlands referendum over “link” zou voorstellen als het anti-EU-kamp wint.

Het was het meest opwindende dat ik tegenkwam tijdens mijn tweedaagse verblijf in Den Haag. Wilders plus Churchill plus Nexit is een dromerige combinatie van een buitenlandse journalist die worstelt om zijn lezers voor de Nederlandse politiek te interesseren. Maar ik liet het concept van ‘Nexit’-mogelijkheden halverwege het artikel vallen. Opgegroeid in Nederland, leerde ik dat Wilders getuigenis weinig effect zou hebben op de Nederlandse realiteit.

Er zijn twee heel verschillende verhalen over de Nederlandse verkiezingen van aanstaande woensdag: het verhaal van een buitenstaander, gericht op Wilders en of hij de populistische opkomst kan voortzetten na Brexit en Trump; En een Nederlands verhaal waarin Wilders niet de hoofdpersoon was.

Wilders wil meer zijn dan alleen een regionale politicus

De internationale belangstelling voor Nederlandse verkiezingen is doorgaans bijna nul. Deze keer is het anders omdat veel buitenlanders bij de verkiezingen van woensdag een nieuwe ronde zien in de strijd tussen de twee grote politieke wereldbewegingen: nationalisten versus internationalisme.

Wilders ondersteunt deze opvatting. Hij wil niet alleen gezien worden als een lokale politicus. Zoals veel ambitieuze Nederlanders uit alle lagen van de bevolking verlangt hij naar een internationale reputatie. Zijn kantoor staat vol met getuigenissen uit het buitenland: een krantenfoto van Margaret Thatcher, een Israëlische vlag in een raam en een poster op de deur van zijn kantoor met een Arabisch citaat dat (volgens Wilders) zegt dat de koran vergif is en dat Mohammed is een dief. Terwijl we aan het praten waren, bereidde hij zich voor om naar de Amerikaanse Republikeinse Conventie in Cleveland te vliegen. Zelfs de vier bewakers in de wachtkamer herinnerden zich zijn strijd met het wereldwijde islamitische fundamentalisme. Onder de grootste sponsors bevinden zich enkele Amerikaanse anti-islamisten David Horowitzin de veronderstelling dat alleen de Nederlandse Churchill Europa zou kunnen redden van een kalifaat.

Zulke mensen moedigen Wilder PVV aan om de sterkste partij van Nederland te worden. Dan heeft het populisme gezegevierd over de externe perceptie. Het Nederlandse perspectief is echter heel anders.

Wilders staat in de peilingen 15 procent, één procentpunt achter de VVD centrumrechts. Stel dat Wilders, net als het Britse referendum, beter presteert dan het Brexit-kamp en dat de Amerikaanse verkiezingen Trump de peilingen verslaat (wat bij de laatste verkiezingen niet het geval was). Laten we zeggen dat hij 20 procent krijgt. Nou als dat het geval is! Nederland heeft altijd coalitieregeringen gehad. Als je wilt regeren, heb je meer dan 50 procent nodig. Vrijwel alle andere partijen willen niet met Wilders samenwerken.

Niemand wil een alliantie aangaan met Wilders

Nederlandse coalities rekenen op concessies. Maar Wilders houdt niet van concessies en dit keer maakt zijn extremistische programma het bijna onmogelijk om tot een akkoord te komen. Tegen hem klinkt Trump als een pluizige, multiculturele propagandist. Wilders stelt voor om alle moskeeën in Nederland te sluiten, de Koran te verbieden, de Nederlandse grens te sluiten en de Europese Unie te verlaten. Geen enkele andere partij deelt deze standpunten.

Het is niet eens duidelijk of Wilders überhaupt wil regeren. Als hij concessies accepteert om deel te nemen aan een coalitieregering, wordt hij bijna een standaard Nederlandse politicus en dit maakt hem minder interessant voor Horowitz in de wereld. De echte Wilders is veel interessanter en blijft de enige Nederlandse politicus die in het buitenland te horen is, zelfs beter bekend dan Mark Rutte, premier sinds 2010. Het radicalisme van Wilders, gecombineerd met zijn blonde geverfde haar tot op de rug, maakt hem tot een wereldmerk.

Maar kiezers vragen zich af wie uiteindelijk hun land zal regeren. Voor hen heeft Wilders zijn belang verloren. Slechts enkelen zien hem nog als de centrale figuur bij de verkiezingen. De drie grote linkse partijen – PvdA, SP en GroenLinks, die samen willen regeren – komen met 28 procent binnen in de peilingen. Bij elkaar halen ook de centrumrechtse partijen VVD en CDA ongeveer dezelfde waarde. De partij van Wilder is nog ver vooruit omdat ze bijna de nationale vleugel voor zich heeft. Zijn extreme uitspraken zijn nog steeds nieuwswaardig, maar ze hebben minder impact dan voorheen. Het is alsof Trump al 11 jaar een partij leidt: de media verveelt zich met Wilders. Als je naar de Nederlandse radio luistert of tv kijkt, kom je naast Wilders ook Alexander Bechtold van de VVD D66 of Jesse Claver van GroenLinks tegen. Beide zijn in het buitenland bijna onbekend, in Nederland zijn het twee grote vissen.

Wilders opvattingen over asielzoekers, immigratie en de Europese Unie beïnvloeden het nationale debat. Maar uit peilingen blijkt dat het grootste probleem voor kiezers de “zorg” is, waaronder gezondheidszorg en ouderenzorg. Onbeleefd en slecht gedrag in het openbaar baart mensen ook zorgen. Lange televisiedebatten over deze onderwerpen hadden veel kijkers.

Alles is te saai voor buitenlanders. Ook als Wilders op 15 maart de sterkste kracht wordt, zullen naar verwachting maanden van moeizame coalitieonderhandelingen aanhouden, die zullen leiden tot een regering zonder Wilders. Dan kunnen buitenlanders de Nederlandse politiek gerust nog een decennium vergeten.

Copyright The Financial Times Limited 2017