Regeringsvorming in Nederland: hoe gaan we om met rechten?

Nadat de Vrijheidspartij de verkiezingen heeft gewonnen, beginnen de onderhandelingen maandag. Een rechtse coalitie met een duidelijke meerderheid zal op dit moment niet gevormd worden.

Vorige week won hij de verkiezingen, maar een regering vormen zal lastig worden Foto: Reuters

Amsterdam Taz | In de week na de verpletterende overwinning van de rechts-populistische Partij voor de Vrijheid (PVV) staat de Nederlandse politiek voor een uitdaging: terwijl de coalitieonderhandelingen maandag beginnen, worden andere partijen geconfronteerd met de vraag hoe ze met de kwestie moeten omgaan. Met de Vrijheidspartij van de Toekomst, die meer dan ooit aanwezig is als legitieme vertegenwoordiger van een groot deel van de bevolking. Bij de parlementsverkiezingen die woensdag plaatsvonden, kreeg het ongeveer 2,3 miljoen stemmen. In de toekomst zal het 37 van de 150 Kamerleden in Den Haag vertegenwoordigen – de grootste fractie ooit.

Het machtsevenwicht zorgt er echter voor dat de weg naar de duidelijkste regeringsoptie, althans voorlopig, geblokkeerd wordt: de rechtse coalitie die direct na de verkiezingen ontstond, zal in deze vorm niet meer bestaan. Dilan Yesilgoz, de lijsttrekker van de rechts-liberale Volkspartij voor Democratie (Volkspartij voor Democratie) van premier Mark Rutte, heeft besloten dat haar partij een dergelijke coalitie wel zou steunen, maar zich daar niet bij zou aansluiten.

De reden: de winnaar van de laatste vier parlementsverkiezingen daalde naar 24 zetels. Dit betekent dat kiezers de partij een ‘andere rol’ gaven. PVV-lijsttrekker Geert Wilders vond dit “zeer teleurstellend”. Caroline van der Plas, het enige parlementslid tot nu toe voor de conservatieve partij Borberger Büweiging, zei dat ze “geschokt” was.

Maar de situatie is nu moeilijker voor Peter Omtzgut, leider van de sociaal conservatieve Social Contract-partij. De Nationale Veiligheidsraad won bij zijn eerste deelname twintig zetels. Untsigt liet vooraf weten niet met de Vrijheidspartij te willen regeren, maar hij vermeed nog steeds een duidelijke verklaring af te leggen. De aankondiging van Yesilgoz vergroot de druk op Umtsigt om samen te werken met de Vrijheidspartij enorm.

VVD-celebrities eisen onderhandelingen met rechts

De coalitiegesprekken vinden nu plaats tegen de achtergrond van een conflict dat sinds de doorbraak van de Vrijheidspartij in 2010 onopgelost is gebleven: de kwestie van de samenwerking met rechtse populisten. Na het mislukken van het project van de conservatieve minderheidsregering, die van 2010 tot 2012 aan de macht bleef dankzij de steun van de Vrijheidspartij, leek het alsof de kwestie beslecht was. Uitgerekend VVD-kandidaat Yesilgoz bracht de zaak opnieuw ter discussie door niet te weigeren een minderheidsregering onder leiding van de Partij Voor de Vrijheid te steunen.

De gevoeligheid van de vraag werd dit weekend duidelijk: twee VVD-figuren, oud-ministers Halbe Zijlstra en Hans Hoogervorst, spraken zich uit en beschuldigden Yechilgosz van zijn ‘defensieve houding’. Ze riepen op tot onderhandelingen met rechtse populisten – “niet omdat we denken dat de Vrijheidspartij een goede partij is, maar omdat het land haar nodig heeft.” De verklaring werd gepubliceerd in de tabloidkrant De Telegraafeen van de belangrijkste mediakanalen voor het populistische discours in het land.

Ondertussen klaagde Wilders, de verkiezingswinnaar, over de ‘zak met politieke trucs’ die Yesilgöz had geopend. Na de uitkomst van deze verkiezingen zal de Vrijheidspartij waarschijnlijk de legitimiteit ontkennen van elke regering waaraan zij niet deelneemt. Wilders maakte dit weekend bekend dat de partij “vandaag, morgen of overmorgen deelneemt aan de regering” en dat hij zelf “premier van dit prachtige land” wordt. Hij schreef op Platform X dat mensen jarenlang dachten dat ze zijn partij konden marginaliseren. Mensen zijn vergeten dat ze nooit opgeven en dat de PVV “tussen de mensen staat, hun problemen serieus neemt en de taal spreekt van gewone mensen.”

Nederlands links bevindt zich momenteel midden in dergelijke debatten. In de dagen na de verkiezingen vonden in verschillende steden demonstraties tegen de Vrijheidspartij plaats. Progressieve partijen spelen geen rol in coalitiegesprekken. Enerzijds omdat samenwerking tussen beide partijen niet ter discussie staat. Aan de andere kant omdat de rood-groene coalitie onder leiding van oud-EU-commissaris Frans Timmermans de op één na sterkste partij is geworden, maar het totaal aantal linkse en progressieve zetels is gekrompen, zoals al jaren het geval is.