Ontdekking verandert in een “vampierster”

Twee jaar geleden meldde een internationaal team van astronomen de ontdekking van een zwart gat in de buurt van de ster HR 6819, op ongeveer 1.000 lichtjaar afstand, en dus zou het tot nu toe het dichtst bij de aarde zijn – en daarmee de krantenkoppen over de hele wereld halen. Maar nu moeten hemelonderzoekers zichzelf corrigeren: nauwkeurigere waarnemingen tonen aan dat HR 6819 een vreemde ster is – een “vampierster” – maar dat er niets te zien is vanuit het zwarte gat. Deze verkeerde interpretatie kwam tot stand omdat de ster een ongebruikelijke en zeer korte fase van zijn evolutie doormaakt, schreven de wetenschappers in de Journal of Astronomy and Astrophysics.

Tomas Rivinius van ESO’s Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili legt uit dat zo’n proces – het resultaat corrigeren – niet alleen natuurlijk is voor de wetenschap, maar “dat is precies wat het zou moeten zijn”. “De resultaten moeten kritisch worden bekeken door collega’s – vooral als ze de krantenkoppen halen.” Rivinius is een van de oorspronkelijke “ontdekkers” van een zogenaamd zwart gat – en hij maakt ook deel uit van het team dat deze ontdekking nu heeft weerlegd.

Onderzoekers: HR 6819 Spectrum was raar

De ster HR 6819 bevindt zich aan de zuidelijke hemel in de sterrenbeeldtelescoop en is onder gunstige omstandigheden zelfs met het blote oog te zien. Rivinius en zijn collega’s gebruikten een kleinere telescoop van de European Southern Observatory om zeer nauwkeurige spectra van de ster te nemen – met andere woorden, ze onderzochten hoe het licht van de ster op verschillende golflengten werd verdeeld. Zo krijgen astronomen informatie over onder meer de temperatuur en beweging van de ster. Maar het spectrum van HR 6819 was vreemd en onverklaarbaar met een enkele ster.

Ten slotte slaagden de onderzoekers erin hun waarnemingen te beschrijven met een model. Dienovereenkomstig bestaat HR 6819 uit in totaal drie objecten, waarvan er één een zwart gat zou moeten zijn met een massa van ongeveer vier keer de massa van de zon. Een ster van ongeveer vijf zonsmassa’s draait in een smalle baan om dit zwarte gat. Op een veel grotere afstand draait een andere ster om deze bijna-zwakte, maar de onderzoekers konden geen uitspraak doen over de massa ervan.

Onderzoeksteams werken samen om aantekeningen te maken

Dit model werd kort na de publicatie bekritiseerd: een team onder leiding van Julia Bodensteiner van de Universiteit van Leuven in België toonde aan dat het spectrum van HR 6819 ook anders kan worden geïnterpreteerd – zonder een zwart gat. In plaats daarvan wordt het alternatieve model geleverd met twee sterren, waarvan de ene een deel van de substantie van de ander heeft weggerukt en daarom ook wel een “vampierster” wordt genoemd.

Om te bepalen welk model het juiste is, hebben beide teams samengewerkt en verdere waarnemingen gedaan met ESO’s Very Large Telescope. “Want met de juiste tool moet het gemakkelijk zijn om onderscheid te maken tussen de twee scenario’s”, zegt Rivinius. “We waren het erover eens dat er twee heldere sterren in het systeem waren. De vraag was: staan ​​ze dicht bij elkaar, zoals in het vampierscenario, of ver weg, zoals in het zwarte gatscenario.”

dubbele ster evolutie

Het resultaat van de waarnemingen was duidelijk: de beelden toonden niets op grote afstand, maar twee naderende sterren. “Onze beste verklaring is nu dat we dit hechte duo zien op het moment dat de ‘vampierster’ de atmosfeer van zijn partner scheurde”, legt Bodensteiner uit.

Dit proces verklaart ook het vreemde spectrum van de dubbelster. Hoewel HR 6819 geen zwart gat bevat, biedt het astronomen wel een zeldzame kans om een ​​glimp op te vangen van deze korte fase van de evolutie van dubbelsterren. Het adres van het dichtstbijzijnde zwarte gat bij de aarde is V723 Monocerotis, op een afstand van 1500 lichtjaar.