Onderzoek en de wet: wat heeft wetenschap te maken met exportcontroles? Vrije Universiteit van Berlijn
Wat is de relatie van de universiteit met buitenlandse handel? Antwoord: Meer dan je in eerste instantie zou denken. Wetenschap produceert en wisselt immers uit: kennis, onderzoeksresultaten en producten. Onderzoekers wisselen internationaal wetenschappelijke materialen, technieken en apparatuur met elkaar uit, werken samen in laboratoria en verenigingen, en gebruiken software en data samen. Dit gebeurt in het belang van de wetenschap en in het belang van de academische vrijheid. Maar waar zijn de grenzen? Hoe kan academische vrijheid worden beschermd? Wie is verantwoordelijk als onderzoek wordt misbruikt of gemanipuleerd? Professor Benedikt Kaover, een viroloog bij de afdeling Diergeneeskunde van de Freie Universität Berlin, is de vice-voorzitter van de Ethics Committee in Security Related Research, kortweg KEF, die momenteel wordt opgericht samen met Charité – Universitätsmedizin Berlin en Freie Universität Berlin . Dierenarts en doctor in de rechten Andreas Schuberth, hoofd van de juridische afdeling van de Freie University, legt de omvang uit van het onderwerp exportcontroles aan de Vrije Universiteit van Berlijn.
Professor Cover, Mr. Schuberth, wat is het “Export Watch and Academia” media-evenement op 11 mei?
Schubert: Het doel van het evenement was om een introductie te zijn en alle medewerkers van de universiteit voor te lichten over exportcontroles. De meeste leden van de universiteiten zullen waarschijnlijk niet te maken hebben gehad met buitenlandse handel en exportcontroles.
Dit brengt ons bij de vraag: wat hebben Freie Universität en haar medewerkers te maken met buitenlandse handel en exportcontroles?
Schuberth: Freie Universität Berlin is een internationale netwerkuniversiteit en onderhoudt connecties over de hele wereld. Als bijvoorbeeld de bij de afdeling Diergeneeskunde ontwikkelde virusstammen naar het buitenland worden gestuurd, doet de universiteit mee aan de buitenlandse handel. Of: we verwelkomen onderzoekers en docenten van over de hele wereld op onze campus die toegang hebben tot onze laboratoria en kennis. Als het daar verrichte onderzoek te maken heeft met veiligheid, kan het onder het exportcontroleregime vallen. Zelfs als de zoekresultaten slechts op twee manieren kunnen worden gebruikt, d.w.z. civiel en ten minste militair, en op een agressieve manier, zoals bepaalde chemicaliën, machines, technologieën en materialen, maar vooral software, kan dit passend zijn onder de Export Controle wet.
Kaover: Dat is één kant. Aan de andere kant is er academische vrijheid: want om als mensheid vooruit te komen, moeten onderzoekers hun kennis delen. Als er geen verbinding is, gaat de zoekuitvoer verloren. Het delen van kennis is een zeer belangrijk aspect.
Schubert: Het is een goede afweging tussen wetenschap en recht. Exportcontroles mogen zoeken niet in de weg staan. Het is echter belangrijk ervoor te zorgen dat onderzoek zich binnen het rechtssysteem beweegt en niet door derden kan worden misbruikt voor niet-vreedzame doeleinden. Ook de Commissie Ethiek in Onderzoek gerelateerd aan Veiligheid, voorgezeten door Benedict Kaover, houdt zich bezig met dit spanningsveld.
Wat is precies de missie van KEF?
Kaover: De KEF bestaat uit twaalf leden uit verschillende disciplines en instellingen, onder leiding van professor Suzanne Michel van Charité. Wij ondersteunen onderzoekers met een adviserende rol en kunnen onderzoeken wat ethisch verantwoord is in subjuridisch onderzoek. Wij adviseren. Want juristen kunnen niet altijd beoordelen of een onderzoeksobject over een bepaald onderwerp nauw samenhangt met veiligheid of niet. Kortom, wat al is gepost, is niet langer onderworpen aan exportcontroles. Hetzelfde geldt voor fundamenteel onderzoek. Op deze gebieden is er echter een dimensie van wetenschappelijke ethiek: moet de broncode van een sterk bruikbare softwaretool bijvoorbeeld openbaar worden gemaakt? Dit is precies waar KEF ook mee te maken heeft.
Zijn er zaken op de Freie Universität die specifiek in verband kunnen worden gebracht met exportcontroles?
Schubert: Diergeneeskunde is al genoemd, en hetzelfde geldt voor de gebieden biologie, scheikunde en farmacologie. Dan wiskunde en informatica: AI-tools kunnen op twee manieren worden gebruikt: als gezichtsherkenningsprogramma – of om bewapende drones uit te rusten die verondersteld worden specifieke mensen te herkennen. Of neem de afdeling Aardwetenschappen: als de daar ontwikkelde hardware wordt geleverd aan NASA en naar de maan wordt gestuurd, geldt dat voor het exportrecht. Nog een voorbeeld: de laser ontwikkeld en verscheept op de afdeling natuurkunde.
Welke andere organisaties of personen bij de Freie Universität hebben te maken met exportcontroles?
Schubert: De HR-afdeling bij het aannemen van medewerkers en het goedkeuren van zakenreizen naar het buitenland, als het gaat om wie naar welk land gaat en met welke technologie. Postkantoor als het gaat om het verzenden van apparaten naar buitenlandse onderzoekspartners. Centrale inkoop, als het gaat om de inkoop van wetenschappelijke goederen uit het buitenland en de geldstroom naar bedrijven die verdacht worden van de Export Control Act, bijvoorbeeld uit Iran, Soedan, Cuba, Rusland, China of Noord-Korea. Internationale en onderzoeksafdelingen in relatie tot gastonderzoekers op onze campus.
Wie van de Freie Universität is verantwoordelijk voor de naleving van de regelgeving op het gebied van buitenlandse handel?
Schubert: De adviseur is verantwoordelijk voor de organisatie. Dit wordt ondersteund door het juridisch loket. Het onderwerp is echter een transversaal vraagstuk en loopt over de hele universiteit – onderzoekers en personeel in het management kunnen worden beïnvloed. Daarom is het zo belangrijk dat iedereen geïnformeerd wordt. Het is de bedoeling dat op middellange termijn bij de administratieve afdelingen en organisaties contactpersonen worden genoemd die bij vragen kunnen worden gecontacteerd.
“Analist. Schepper. Zombiefanaat. Fervente reisjunkie. Popcultuurexpert. Alcoholfan.”