Frankfurt School begint

De deelstaat Hessen verhoogt het budget voor het Social Research Institute. Socioloog Stefan Lisinic wordt de nieuwe president. Gesprek met Hesse wetenschapssecretaris Angela Dorn en de nieuwe directeur.

Het gebouw aan Senckenberganlage 26 straalt moderniteit en verf uit. In de hal op de begane grond van het Instituut voor Sociaal Onderzoek spraken de Hessen-wetenschapssecretaris Angela Dorn (The Greens) en de nieuwe directeur Stefan Lisinich over de toekomst van het huis. Tussen de doornen van oude boeken en de stoelen waarop Adorno eigenlijk zat. De wetenschap in arcades is echter de allernieuwste technologie. Om ervoor te zorgen dat het zo bleef, verhoogde de staat het budget en creëerde een coöperatieve professor met de Goethe-universiteit voor de nieuwe president.

Mevrouw Dorn en de heer Lessench, het Instituut voor Sociaal Onderzoek (IfS) heeft veel tradities. Geregisseerd door Max Horkheimer, Theodore W. Adorno. De eerste functie is vacant sinds 2019. Waarom duurde het zo lang om de functie te vervullen?

Lisenic: Omdat de leerstoelstructuur complex is, heeft dit relatief veel tijd gekost. Veel spelers doen mee, de universiteit, de deelstaat Hessen, het instituut zelf.

Wat maakt het zo ingewikkeld?

Lisenic: Ik ontving een uitnodiging aan de Goethe-universiteit voor een pas opgerichte hoogleraar samenwerking, gefinancierd door een speciaal geval van het ministerie. De professor is verbonden aan de directie van het Instituut voor Sociaal Onderzoek en ik ben als het ware de helft van de delegatie. Dat maakt de functie zo aantrekkelijk: je doet niet alleen aan administratie en onderzoek, maar houdt ook contact met je onderwijs, collega’s en studenten.

Dorn: Deze build maakt het complexer, maar ook productiever. Dat was een aanbeveling van de Wetenschapsraad om de band tussen het instituut en de universiteit vast te leggen. We willen IFS naar de toekomst leiden, aangezien het uniek is en landelijk wordt erkend. Ik ben erg blij dat we de financiering weer hebben kunnen verhogen met meer dan 250 duizend euro. De staat schenkt bijna 900.000 euro per jaar, terwijl Frankfurt ruim 350.000 euro geeft.

De voormalige president, Axel Honeth, klaagde ooit dat het onderzoek uitsluitend afhankelijk was van financiering door derden. Vaak is er niet genoeg geld om een ​​eindrapport te voltooien …

Lisenic: Ik waardeer het echt dat de bediening het geld heeft kunnen ophalen. Voor het eerst heeft dit instituut het mogelijk gemaakt om gebudgetteerde wetenschappelijke banen te creëren die niet alleen afhankelijk zijn van financiering door derden. Met de nieuwe stichting zet je een permanent onderzoeksprogramma op en volg je gestructureerde onderzoeksagenda’s. Maar dit is natuurlijk ook een missie om er iets uit te halen.

Mevrouw Dorn, hoe heeft u een betere financiering mogelijk gemaakt?

Dorn: We hebben een moeilijke budgettaire situatie, en niet alleen sinds de pandemie. Ik kan niet overal meer geld sparen; We moeten prioriteiten stellen. We hebben dus heel bewust besloten dat we nu kritische sociale wetenschappen nodig hebben. Wij zijn verantwoordelijk voor dit instituut. De stad en het land hebben zich ingespannen om het na de Tweede Wereldoorlog uit de Verenigde Staten te heroveren. Vandaag hebben we de verantwoordelijkheid om het voor te bereiden op de toekomst.

Wat hebben we nodig voor sociaal onderzoek?

Dorn: We staan ​​voor enorme maatschappelijke uitdagingen en op veel terreinen staan ​​we voor een tweedeling in de samenleving. In tijden van pandemieën praten we veel over virologie, geneeskunde en digitalisering – dit alles is van belang, maar zonder de geesteswetenschappen is er geen socialisatie. We hebben sociale en menswetenschappen nodig en een verfijnd filosofisch denken dat ons helpt kritisch te denken. We moeten ons ook keer op keer afvragen op welke aannames we beleid maken of waarop onze economie is gebaseerd.

Lisenic: Om het hoofd te bieden aan de sociale uitdagingen van de toekomst, ook de meest nabije, hebben we netwerkdenken nodig. Dit is wat het huis symboliseert. Het heeft een sterke interdisciplinaire traditie, evenals een traditie van het verbinden van theorie en experimenteel onderzoek. Bijvoorbeeld om vraagstukken over sociale ongelijkheid op een heel praktische manier te onderzoeken. Neem de epidemie: vanuit sociaalwetenschappelijk perspectief kan het ontstaan ​​van de epidemie zelf worden toegeschreven aan het heersende productie- en consumptiepatroon. De opkomst van zoönotische ziekten, de sprong van virussen van dier op mens, heeft veel te maken met onze consumptie van hulpbronnen en onze exploitatie van de natuur. Ook wat betreft het infectierisico, het risico op het ontwikkelen van een gevaarlijke ziekte, de mogelijkheden om de gevolgen van de epidemie op te vangen, voor gezinnen, individuen, sociale kringen en groepen: dit alles is zeer ongelijk verdeeld. In feite reproduceert het virus assen van ongelijkheid die we al kennen. Hier naast de fundamentele vraag: “Hoe kan het anders?”

Meneer Lesenich, u verwijst naar traditie. Als je uit het raam naar de voormalige laboratoriumkamer kijkt, zie je een foto van Theodore W. Adorno. Voel je je bekeken? Is dit een last? Of zijn dit niet jouw zaken?

Lisenic: Als ik zou zeggen dat ik er geen moeite mee heb, zou het niet erg redelijk zijn. Maar ik zie mezelf niet als opvolger van iemand. Ik zie mezelf geassocieerd met de traditie van het beoefenen van kritische sociale theorie. En ook in de traditie van een zeker begrip van wetenschap. Concreet is het niet alleen voor onderzoek in de veel geciteerde ivoren toren, maar ook voor werk op openbare plaatsen, in een stedelijke gemeenschap.

Velen beschouwen Adorno’s schrijven als te complex …

Lisenic: Adorno was een slim persoon die op een complexe manier kon schrijven en denken, maar hij was ook erg effectief als publiekswetenschapper. Die een grote invloed heeft gehad als omroepsocioloog en in staat was te spreken op een begrijpelijke manier.

Blijf je imiteren?

Lisenic: Er is een actueel debat over hoe de sociologie van openbaar onderwijs zou moeten zijn. Is het alleen een kwestie van kennis produceren en deze vervolgens beschikbaar stellen aan de politiek of openbare instellingen – of is er ook een verantwoordelijkheid om met het publiek te communiceren, niet in de laatste plaats omdat men belastingbetaler is? In ruil met het publiek maatschappelijke problemen onderzoeken, niet alleen vanuit het oogpunt van de wetenschap, maar ook vanuit het oogpunt van de mensen zelf? Ik denk dat de Frankfurter Schule en de kritische theorie altijd erg geavanceerd zijn geweest als het gaat om het betrekken van het publiek.

Er is een nepgrap geschreven door Hans Traxler. Aan de voet van de Feldberg kunnen oudere mannen ronddwalen. Het onderschrift luidt: “Verscheidene wetenschappelijke stafleden van het Social Research Institute zijn onlangs vrijgelaten in de wildernis van Hochtaunus om hen te laten wennen aan een postmarxistisch leven.”

Lisenic: Ik bewonder New Frankfurt School. De cartoon beschrijft een stereotype dat men kan hebben van de wetenschap, van seculiere denkers. Maar wat het Instituut voor Sociaal Onderzoek en Sociale Wetenschappen in het algemeen altijd onderscheidt, is volgens mij de nabijheid van het sociale leven. De centrale figuren in het instituut stonden zo dicht bij het leven dat ze moesten emigreren, dat hun leven in gevaar was, en toen namen ze de beslissing, die niemand had mogen nemen, om naar Duitsland terug te keren onder voorwaarden die niemand kon nemen. Weet of de democratie aan het consolideren is, opnieuw in dit land.

Dorn: Het onderwerp wetenschappelijke communicatie, uitwisseling met de samenleving als geheel, is altijd de focus geweest van IfS, en dat hij in staat was om de wereld in al zijn complexiteit te beschrijven, de verbanden tussen economische praktijken en vragen over politieke en sociale veranderingspsychologie weer te geven. , die ik beschouw als een bijzonder duidelijke psychologische wetenschapper. IfS heeft dit altijd in theorie gedaan, maar het is ook gecombineerd met duidelijke ideeën om tot sociale verandering te komen.

Vind je dat niet eng als de zittende minister?

Dorn: Ik ben ervan overtuigd dat het op dit moment onze missie is om de kennissamenleving te verdedigen. Ik maak me grote zorgen over de groeiende onwetendheid en onrealistische propaganda. Dat zie je zowel bij de Corona-pandemie als bij de klimaatcrisis, in veel processen die de fundamenten van de samenleving doen schudden. Het is belangrijk dat de wetenschap luid wordt gehoord. Geen enkele politicus en geen enkele samenleving kan zonder wetenschappelijke basis slimme antwoorden vinden op actuele vragen. Gewoon een vraag over onze huidige economische situatie en de paradox die eraan verbonden is: hoe bereiken we vooruitgang in materiële, ethische, ethische en juridische termen, maar zijn mensen tegelijkertijd afhankelijk van die vooruitgang?

Lisenic: We moeten hier ook mondiaal naar kijken. We stellen hier hoge eisen aan het beschermen van kwetsbare mensen in de samenleving, en terecht. Tegelijkertijd zien we er geen probleem mee dat grote delen van de wereldbevolking achterblijven, bijvoorbeeld door het krijgen van vaccins. Kritisch sociaal onderzoek vereist kritisch sociaal onderzoek om het octrooirecht tot de laatste dosis te kunnen verdedigen. We moeten ook kijken naar de wereldwijde verdeling van levenskansen.

Mr Lissenic, ik kan op internet geen foto van u in een pak vinden. Komt dit doordat er zo weinig fairtrade-rechtszaken worden aangespannen met biomaterialen?

Lisenic: Ik voel me prettiger in mijn vel als ik geen pak draag. Dit was een van de redenen waarom ik aan een academische carrière begon, omdat er geen specifieke kledingvoorschriften zijn. Mijn vader wilde dat ik bankier werd. Maar ik ga liever zonder pak naar de universiteit.

Dorn: Ik ben blij dat ik voor het eerst in een interview tegenkwam dat een man wordt gevraagd naar zijn kleding en niet een vrouw.

Interview: George Grodinsky