De regeringsvorming in Nederland: een democratische ervaring – politiek

Bijna vier maanden na de Tweede Kamerverkiezingen kan nu grofweg worden voorspeld hoe Nederland in de toekomst bestuurd zal worden. Daarom is het waarschijnlijk dat de verwachte samenwerking tussen sommige rechtse en centrumrechtse partijen zal plaatsvinden. Maar niet in de vorm van een ‘normale’ regering die vertrouwt op een meerderheid van haar vertegenwoordigers in het parlement en een gedetailleerd regeerakkoord opstelt. In plaats daarvan lijkt het erop dat de partijen het eens willen worden over een democratisch experiment, vertegenwoordigd door de vorming van een zogenaamde extra regering of buiten het parlement. De kenmerken ervan zijn nog steeds erg wazig. Maar het zal hoogstwaarschijnlijk niet geleid worden door de extreemrechtse politicus Geert Wilders, de duidelijke winnaar van de verkiezingen in november.

Ontdekkingsreiziger Kim Potters maakte dinsdagavond bekend dat de “volgende stap” nu gezet kan worden. Hij had eerder twee dagen op een plattelandsboerderij bij Hilversum gesproken met Wilders van de rechts-nationalistische Vrijheidspartij die kritisch stond tegenover de islam, maar ook met Caroline van der Plas (Citizen Farmer Movement) en Dylan Jeschlgosz van de rechtse Liberale Vrijheid. Partij en de rechtse Partij voor Vrijheid en Democratie. Centrist Peter Omtzgut (Nieuw Sociaal Contract, Nationale Veiligheidsraad). Ze gaven geen commentaar of waren vaag. Potters verwees ook naar het rapport dat hij donderdag zal indienen. De media beschouwden zijn verklaring echter als een “doorbraak” na wekenlange onderhandelingen waarin weinig vooruitgang werd geboekt.

Wat ‘buitenparlementair’ betekent, is controversieel

Potters, een sociaaldemocraat, kreeg uitdrukkelijk de opdracht van het Parlement om de ‘vorm’ te vinden die een toekomstige regering zou kunnen aannemen. De reden was dat zowel Umtsigt als Yesilgöz weigerden een meerderheidsregering onder leiding van Wilders te steunen. Beiden hadden aanvankelijk overwogen een minderheidsregering te tolereren, maar maakten vervolgens duidelijk dat zij de voorkeur gaven aan een niet-parlementaire vorm.

Hun motieven verschillen: Yesilgoz haalt het feit aan dat de Volkspartij voor Democratie, die sinds 2010 aan de macht is, in november duidelijk uit haar ambt werd weggestemd. Umtsigt noemt ernstige fundamentele meningsverschillen met Wilders, vooral als het gaat om zijn standpunt over de rechtsstaat. Ondertussen riep hij, lang vóór de verkiezingen, om fundamentele redenen op tot de vorming van een buitenparlementaire regering. Volgens hem maakten de gebruikelijke meerderheidsregeringen, inclusief honderden pagina's aan overeenkomsten, de controle over de uitvoerende macht en het parlement slechts tot berusting.

Er is een verhit debat gaande in de media en onder deskundigen over de ware betekenis van de uitdrukking ‘buiten het parlement’. Volgens de algemene opinie kunnen slechts enkele historische voorbeelden worden getrokken, zoals verschillende tanks uit het interbellum. Hoogstens zou de regering van sociaaldemocraat Joop Den Oyl (1973 tot 1977) als model kunnen dienen; De linkse coalitie bracht ook ministers van andere partijen in de regering, zonder een formeel akkoord tussen de facties. In tegenstelling tot de grote partijen van vandaag had Uyl echter geen meerderheid in het parlement. Het resultaat was dat de stemmeerderheden veranderden, zoals nu te verwachten was: soms kwamen de partijen die ministers presenteerden bij elkaar, en soms ontstonden er om programmatische redenen andere groepen.

Hoe moet zo’n regering bestuurd worden?

Waarnemers vragen zich af hoe zo’n regering met enige stabiliteit en energie kan regeren in het licht van de sociale polarisatie en een door crises geteisterde situatie op het gebied van het buitenlands beleid. Als voorbeeld noemen zij de ‘stikstofcrisis’, dat wil zeggen het feit dat Nederland chronisch de natuurbeschermingsregels van de EU schendt vanwege overmatige veehouderij. Er is geen oplossing voor het probleem dat de huidige regering herhaaldelijk heeft onderdrukt, anders komen de machthebbers in een ernstig conflict met hun eigen jurisdictie terecht. Aan de andere kant ontkent Wilders dat het probleem bestaat. Er wordt ook verwacht dat er diepgaande meningsverschillen zullen ontstaan ​​over het EU-beleid, vooral wat betreft de militaire hulp aan Oekraïne.

Naar aanleiding van het rapport van Potters zal het Parlement volgende week beslissen over de volgende stap. De eerste inhoudelijke punten zullen waarschijnlijk in de volgende onderhandelingsronde op tafel komen. Omtzigt blijft een grote rol spelen. Begin februari annuleerde hij de eerste ronde verkenningstochten.