Amsterdam: tijd voor een drastische verandering

Amsterdam profiteert van de Corona-pandemie en zet de groene transitie voort. Onder wethouder Marek Van Dornenck wil de stad volledig overschakelen naar een circulaire economie. Het model is het idee van een donuteconomie

Elke crisis biedt ook kansen. Daar is Marek Van Dornenck van overtuigd. “In moeilijke tijden is het makkelijker om je een andere wereld voor te stellen”, zei de loco-burgemeester van Amsterdam over de epidemie. Van Durnink en haar stad zijn verre van een idee. Midden in de eerste lockdown riep Amsterdam afgelopen april een economische revolutie uit. In 2030 wil de stad haar grondstofverbruik halveren en in 2050 is de Amsterdamse economie volledig getransformeerd naar een circulaire economie.

Staal, beton en glas – er worden niet meer grondstoffen gebruikt, alleen gerecyclede goederen. Pandemie als teken van een groene dageraad. “Sommige zaken kunnen in een crisis veel sneller vooruit worden geschoven”, zegt Van Dornink tegen De Helling.

Groene Politicus was drie jaar locoburgemeester van Amsterdam en was verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening en duurzaamheid. De grootste Nederlandse stad heeft momenteel ongeveer 900.000 inwoners en in 2050 zullen er ongeveer 1,1 miljoen mensen in Amsterdam wonen.

Dit is de reden waarom de stad heroverweegt. En radicaal. “Misschien is het nu wel het moment”, zegt Van Dornink. De 55-jarige studeerde geschiedenis, werkte in musea en ging de politiek in in haar strijd tegen sekswerk en mensenhandel. “In de tijd van Margaret Thatcher en Ronald Reagan groeide ik op met de overtuiging dat er geen alternatief was voor ons economisch model”, zegt Van Durnink. De cruciale motor voor duurzame transformatie in Amsterdam komt voor haar uit het boek “Donut Economics” van de Britse econoom Kate Raworth. Voor Van Durnink was zijn lezing een soort economisch ontwaken. “Er is een alternatief! Economie is een sociale wetenschap, geen natuurwetenschap. Het wordt gemaakt door mensen en kan door mensen worden veranderd.”

Raworth staat fundamenteel los van de klassieke economie. De Britse onderzoeker waarschuwt: “Over de hele wereld klagen economiestudenten dat het onderwerp te eenzijdig, te dogmatisch en weinig pluralistisch is.” In plaats van de economie af te stemmen op de markt en groei alleen, vertrouwt Raworth op twee andere factoren: het milieu en de samenleving. “Op groei gerichte welvaart schaadt op dit moment de aarde omdat er meer middelen nodig zijn dan beschikbaar. Bovendien wordt de ongelijkheid erger.”

Raworths analyse van het uitsterven van soorten en klimaatverandering: mensen leven ten koste van de natuur. Ondertussen missen velen elementaire sociale basisprincipes zoals onderwijs, betaalbare huisvesting of gezonde voeding.

Zo zet Raworth de economie op zijn kop. De vrouw, die graag veel over plaatjes nadenkt, begint haar ideeën om te zetten in schetsen en eindigt met een model uit in elkaar grijpende cirkels. De buitenste ring wordt gevormd uit de grenzen van de planeten. Dit is simpelweg wat de aarde kan verdragen in termen van milieuvervuiling door vervuiling, winning van grondstoffen en energieverbruik. De sociale fundamenten vormen de binnenste cirkel. Zeg wat mensen nodig hebben voor een eerlijk leven, op basis van de ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties. De politieke reikwijdte ligt tussen wat het meest acceptabel is en wat het minst wordt verwacht.

Maar er zijn sociale minimumnormen, zoals toegang tot onderwijs of betaalbare huisvesting, die niet in gevaar mogen worden gebracht. Daarom is er een opening in het midden van de cirkels – zoals een donut. De wereld als een cirkel en een fantasie, binnenkort zal alles een donutmodel worden genoemd. “Iedereen weet hoe donuts eruit zien. Ze glimlachen en stellen vragen”, zei Raworth.

Raworth verlaat de lineaire sporen van de klassieke economie. Vraag en aanbod zijn tot nu toe vooral bekend, de rest wordt afgehandeld door de markt. Dit leek Raworth allemaal te rigide toen ik begin jaren negentig economie ging studeren in Oxford. Ze begon niet alleen de omgeving in haar modellen op te nemen, maar ook de sociale factoren. Het eendimensionale marktmodel groeit uit tot een donuteconomie die de groei niet opgeeft, maar duidelijke grenzen stelt.

“In de twintigste eeuw verloor de economie de manier om haar doelen duidelijk onder woorden te brengen: aangezien het zonder hen deed, nam het BBP het over”, zegt Raworth, die nu lesgeeft in Oxford en Cambridge.

Wethouder Van Dornink vertelt over het “Eureka-moment” vanuit het perspectief van de donuteconomie. Vorig jaar werkten ze in Amsterdam en lanceerden ze hun donutmodel. Alle gebieden zijn geanalyseerd en zullen in 2050 getransformeerd zijn naar duurzaamheid. ‘Een zelfportret van de stad’ noemt Van Durnink het.

Al in 2030 wil de directie in Amsterdam alleen circulaire producten kopen, dat wil zeggen dat alle goederen afkomstig zijn van gerecyclede grondstoffen. Het gebouw wordt voornamelijk gebouwd met duurzame bouwmaterialen zoals klei en hout; Bij sloopwerkzaamheden wordt energie- en klimaatdicht cement teruggewonnen uit beton.

Ook de particuliere sector moet opnieuw worden bekeken. Amsterdam is een jeansproductiecentrum. De denim deal is gesloten met de mode-industrie. In 2023 moet 20 procent van de jeansvezels afkomstig zijn van gerecyclede materialen. Het wordt ook als groen beschouwd tijdens het winkelen. In supermarkten geven prijskaartjes ook de milieukosten van de koopwaar aan. Experts praten over het echte prijsinitiatief. Energie wordt omgezet in hernieuwbare bronnen zoals zonne- en windenergie. Van Durnink heeft het over “de grootste transformatie sinds de industriële revolutie”.

Raworths ideeën weerklinken niet alleen in Amsterdam. Steden als Brussel, Kopenhagen en Philadelphia willen dit voorbeeld volgen. Duurzame verandering komt van de gemeenten. Maar van Durnink weet dat steden in hun eentje niet tot duurzame herontwikkeling kunnen komen. Het roept op tot hervorming van de milieubelasting. “Ik roep de staat op om belastingvrij te werken en de belastingen op grondstoffen en energie te verhogen”, zegt Van Dornink. Ze is niet de enige. De Europese Unie heeft zojuist een voorstel ingediend voor een wet op de circulaire economie. Het ambitieuze doel om van de Europese Unie tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent te maken, is ook bereikt.

Er zijn twee Nederlanders die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de Europese Green Deal in Brussel: vicevoorzitter van de Commissie Frans Timmermans en klimaatpionier Diederik Samsum. De man was niet alleen partij- en parlementair leider van de sociaaldemocraten in Nederland, maar ook activist bij Greenpeace.

In de zeventiende eeuw vonden ze de Amsterdamse aandelenmaatschappij uit – en daarmee een nieuwe variant van het kapitalisme. Nu is Nederland weer koploper in Europa en wordt Corona gezien als een kans voor een donuteconomie. “Het is een structurele verandering”, zegt Van Dornink. Ze is ervan overtuigd dat een nieuwe start “nu gemakkelijker is in tijden van crisis”.