Aliens: ze bestaan, maar waar?

SAl bijna 46 jaar zoeft Voyager 1 door de ruimte, langs Jupiter, Saturnus, naar de rand van ons zonnestelsel. Geen sonde van de mensheid is dieper in de ruimte gekomen dan deze ruimtesonde. Ook aan boord: muziek van Mozart en Louis Armstrong, en groeten in het Arabisch en Mandarijn. Ze werden echter niet gehoord – althans voor zover wij weten.

Met sondes, bemande ruimteschepen en radars ter grootte van voetbalvelden doorzoeken experts de ruimte op zoek naar buitenaards leven – tot nu toe tevergeefs. De meeste experts blijven er echter bij: we zijn niet alleen, het universum is groter dan dat. Bovendien zijn er veel meer planeten en dus potentiële leefgebieden in het heelal dan eerder werd aangenomen. Bijna elke dag worden er nieuwe exoplaneten als deze ontdekt.

“Zelfs in de jaren zeventig en tachtig waren de meeste experts het erover eens dat exoplaneten zeldzaam zijn”, zegt ruimte-expert en auteur Eugene Reichel. Een exoplaneet is een hemellichaam buiten ons zonnestelsel dat rond een ster zoals onze zon draait. Tegenwoordig zijn er echter al ongeveer 5.500 van dergelijke planeten bevestigd. En: “We nemen nu aan dat de overgrote meerderheid van de ongeveer 100 miljard zonnen in ons eigen sterrenstelsel vergezeld gaat van planeten”, zegt Reichel. Als je andere sterrenstelsels uit de uitgestrektheid van het heelal toevoegt, neemt het aantal mogelijke exoplaneten enorm toe.

Het is echter waarschijnlijk dat slechts een klein deel ervan geschikt zou zijn als habitat. Centrale factor: de afstand tot de betreffende zon. “In ons zonnestelsel zijn er twee en een halve planeet in deze bewoonbare zone”, zegt Reichel. De aarde is perfect gelegen, Mars staat aan de buitenrand en Venus staat heel dicht bij de zon – en hun klimaat is ook uit de hand gelopen door het broeikaseffect. De focus ligt ook op de ijzige manen van de buitenste gasplaneten Saturnus en Jupiter: leven kan verborgen zijn onder kilometers dikke ijslagen, zoals in de diepten van de zee, zegt Reichl.

Dit alles berust op de veronderstelling dat buitenaards leven op dezelfde manier functioneert als hier op aarde – dat wil zeggen, het is een organisme met een metabolisme dat onder andere water nodig heeft. Methaanresultaten worden bijvoorbeeld geïnterpreteerd als successen, omdat ze restanten kunnen zijn van biologische processen. Onderzoekers hebben het over wat een biosignatuur wordt genoemd.

Venus in het bijzonder, als “tweeling” van de aarde, is herhaaldelijk verdacht van het herbergen van buitenaards leven. Inmiddels is duidelijk dat het wolkendek van Venus niet uit water bestaat, maar uit zwavel. En met ruim 450 graden Celsius zijn de temperaturen aan de oppervlakte nogal ongunstig. Dus als er leven is, moet het lang geleden zijn geweest.

Meer over exoplaneten

Zoek naar buitenaardse wezens

En ook buiten ons zonnestelsel blijft onderzoek lastig. “Als er een zonnestelsel zoals het onze in de Melkweg zou zijn, zou het momenteel door onze vingers glippen”, zegt Louise Nielsen, die exoplaneten onderzoekt aan de European Southern Observatory (ESO) in Garching. Nielsen zegt dat de methoden die experts gebruiken om naar planeten te zoeken nog niet goed genoeg zijn. Er zijn echter tal van taken die precies dat doen. “We kunnen hier de komende vijf tot tien jaar aanzienlijke vooruitgang verwachten”, zegt Nielsen.

Het is belangrijk om vergelijkbare zonnestelsels te vinden, omdat de meeste sterren in de Melkweg rode dwergen worden genoemd. Er draaien ook planeten van rotsen en water omheen, wat een belangrijke voorwaarde voor leven zal zijn. Rode dwergen bombarderen hun planeten echter regelmatig met röntgenstralen – en dit leidt tot een nogal ongemakkelijke omgeving voor levende organismen.

“In feite vereist een hoger leven een ster zoals onze zon”, zegt Ulrich Walter, een voormalig astronaut en professor ruimtetechnologie aan de Technische Universiteit van München. De planeet in dit zonnestelsel moet groot genoeg zijn om de atmosfeer van de aarde te bevatten. Daarnaast hangt het af van de juiste maan en – daarmee samenhangend – van een constant klimaat. “Al minstens twee tot drie miljard jaar”, zegt Walter.

Er komen dus meerdere factoren samen. Dus Walter gelooft dat planeten zoals onze aarde zeer zeldzaam zijn in de Melkweg. Misschien een keer.

Deskundigen veronderstellen echter dat er leven is – hoewel misschien niet in de vorm die we kennen van ‘ET’ of ‘Star Trek’. “Misschien zit de eerste detectie ergens tussen een virus en een bacterie in”, zegt Eugene Reichel. Hoe complexer de levensvorm, hoe zeldzamer het is.

En zelfs als er “aliens” zijn: het is onwaarschijnlijk dat we met hen te maken krijgen vanwege de enorme afstanden. “Ervan uitgaande dat er tien beschavingen in onze Melkweg zijn, zou de afstand tussen hen ongeveer 30.000 tot 40.000 lichtjaar zijn”, zegt Ulrich Walter. Dit betekent dat het lichtsignaal er minstens 30.000 jaar over doet om daar te komen – en zo lang zullen we moeten wachten op een antwoord. “Ik denk niet dat communicatie op die manier kan werken.”

Walter, die in 1993 de ruimte in vloog, acht de kans op direct contact bijzonder klein. Het door de mens verkende gebied van het heelal is microscopisch klein ten opzichte van de Melkweg. ‘Minder dan een zandkorrel in de Marianentrog’, zegt Walter. “praktisch nul”. Dat geldt ook voor “Voyager 1”, die al bijna 46 jaar door de ruimte reist.

Lees ook

Walter gebruikt een voorbeeld om te berekenen hoe onvoorstelbaar afstanden zijn: zelfs als een beschaving slechts tien lichtjaar verwijderd zou zijn, wat onwaarschijnlijk wordt geacht, en zou kunnen reizen met een honderdste van de lichtsnelheid – onvoorstelbaar met conventionele aandrijvingen – bijna duizend jaar . “De logische consequentie van dit alles is dat er geen buitenaardse wezens op aarde kunnen zijn”, zegt Walter.

De zoektocht naar buitenaardse wezens heeft de samenleving en de wetenschap decennialang geëlektrificeerd. Het debat kwam rond 1961 in een stroomversnelling als gevolg van een conferentie in Green Bank, West Virginia. Daar creëerde astronoom Frank Drake de naar hem genoemde vergelijking, die het aantal beschavingen in de Melkweg zou moeten bepalen. Veel van zijn variabelen zijn nog steeds onbekend, zoals het aantal planeten. De vergelijking prikkelde echter de verbeelding – en wordt nog steeds veel besproken.

Een andere belangrijke speler: Carl Sagan. Hij was verantwoordelijk voor de begroetingen die in de jaren zeventig aan boord van de Voyager-sondes de ruimte in werden gestuurd. En in 1982 publiceerde de astronoom samen met 70 wetenschappers een oproep in het tijdschrift Science. “We dringen aan op een gezamenlijke, wereldwijde en systematische zoektocht naar buitenaardse intelligentie”, schreef Sagan.

Dat was wat later SETI Instituut werd opgericht. SETI staat voor Search for Extraterrestrial Intelligence. Tot op de dag van vandaag luistert de faciliteit in de ruimte naar radiogolven van andere beschavingen.

Tegenwoordig zijn veel experts sceptischer over de bijeenkomst. Als een beschaving er, tegen de verwachting in, in slaagt de aarde te bereiken, zal ze volgens Ulrich Walter maar om één reden ontberingen doorstaan: de zoektocht naar een nieuwe thuisplaneet. ‘Overigens ben ik blij dat hij er nog niet helemaal is.’

Astrofysicus Stephen Hawking bleef even sceptisch. “Als buitenaardse wezens ons zouden bezoeken, denk ik dat het resultaat hetzelfde zou zijn als toen Christoffel Columbus in Amerika landde, wat niet goed afliep voor de inboorlingen”, zei hij in de documentaire Into The Universe met Stephen Hawking.

Sociologie houdt zich ook bezig met de effecten van de sociologie. “Lange tijd hebben wetenschappers de culturele implicaties van contact met een buitenaardse beschaving onderschat”, zegt Michael Schetsche van de Universiteit van Freiburg. Hij is gespecialiseerd in exobiologie, die de relatie tussen mensen en buitenaardse wezens bestudeert. Hoewel direct contact onwaarschijnlijk is, kan het een “cultureel ontwrichtend” effect hebben.

Scheche gelooft in ieder geval dat we eerder een artefact vinden, afkomstig uit de overblijfselen van andere beschavingen. De factor tijd speelt hier namelijk geen rol. “We kunnen dus nog steeds overblijfselen vinden van een buitenaardse expeditie die ons zonnestelsel nabij de aarde verkende lang voordat de mensheid bestond”, zegt Schetsche. “We moeten hem gewoon zoeken.”

Het zou natuurlijk ook andersom kunnen zijn – dat onze overblijfselen lang nadat de mensheid had opgehouden te bestaan, zouden worden gevonden. Bijvoorbeeld “Voyager 1” – met muziek van Mozart en Armstrong. Groeten in het Arabisch en Mandarijn.

“Aha! Tien minuten dagelijkse kennis” is de kennispodcast van WELT. Elke dinsdag, woensdag en donderdag beantwoorden we dagelijkse vragen op het gebied van wetenschap. Abonneer je op de podcast op SpotifyEn Apple-podcastEn DeezerEn Amazon-muziek of rechtstreeks via een RSS-feed.