Stonehenge, Holland: Gebedsplaats in Tiel
heilige plek “Dutch Stonehenge”: dit zit achter de ontdekking
Afgestemd op de winterzonnewende: zo zou de “Dutch Stonehenge” in Teal eruit hebben gezien. In het midden: een heuvel die ook een begraafplaats was
© Gemeente Teal/Hand-out via Reuters
In Nederland heeft een team van archeologen een 4000 jaar oude religieuze plaats met een grafheuvel ontdekt. De opgravingen worden beschouwd als de “Stonehenge van Holland” – en zijn belangrijk voor de Europese geschiedenis als geheel
Een heilige plaats die ongeveer 4000 jaar geleden is ontstaan: Nederlands archeologenteam Op een industrieterrein in Teil bij Utrecht is een gebedshuis met een grafheuvel ontdekt. Binnen vonden onderzoekers de overblijfselen van 60 mannen, vrouwen en kinderen.
De heuvel heeft een diameter van 20 meter en lijkt te hebben gediend als een zonne-almanak: een gat met verschillende doorgangen eromheen. Op de zomerzonnewende op 21 juni en de winterzonnewende op 22 december zou de zon door deze openingen zijn opgekomen. Zo kan men vanaf de heuvel de langste en kortste dag van het jaar bepalen. Daarom wordt de religieuze plaats ook wel het “Stonehenge van Nederland” genoemd. Het is de eerste ontdekking in zijn soort daar.
Gezicht op het opgravingsgebied bij Til op een industrieterrein: in totaal zijn er ongeveer een miljoen objecten opgegraven © Gemeente Teal/Hand-out via Reuters
Maar wat is de betekenis van de ontdekking? En hoe verhoudt het complex zich tot het beroemde Stonehenge in Zuid-Engeland? Zegt archeoloog dr. Fritz Jürgens van de Universiteit van Keele. In tegenstelling tot de mensen in Engeland bouwden de mensen in Nederland hun plaats van aanbidding niet uit de kolossale stenen reus, maar uit de grond. Jürgens: “Hierdoor lijkt de site meer op de ronde Bomelti-gracht in Saksen-Anhalt.”
Er is nog iets dat Stonehenge en Tale onderscheidt: in Stonehenge bevinden zich alleen tombes aan de rand van het complex, terwijl dit in Tale het centrum is van het heiligdom van de grafheuvel zelf. “Deze combinatie van de grafkalender en de zonne-almanak maakt de site interessant”, legt Jurgens uit. “Bovendien nemen we nu aan dat rituele ringcirkels zoals Stonehenge, Bomelty, Newgrange in Ierland en nu Tyle een wijdverbreid fenomeen waren in het Neolithicum. en Bronstijd Europa.”
Maar waarom het voor mensen zo belangrijk was om de zomerzonnewende te bepalen, blijft een kwestie van speculatie. “Natuurlijk had die dag de boeren een indicatie kunnen geven wanneer de oogst binnen zou komen”, vermoedt Jurgens. “Dit werk wordt echter vaak gewoon op gevoel gedaan.” Waarschijnlijk speelden de langste en kortste dag van de kalender ook een rol bij festivals en vieringen.
Ongeveer 800 jaar lang werd de heuvel gebruikt als begraafplaats – blijkbaar voor vooraanstaande mensen. Een team van archeologen is erin geslaagd om een glazen kraal uit een van de graven te halen. Het zou afkomstig zijn uit Mesopotamië, het huidige Irak, waar zich toen al verschillende stadstaten zoals Uruk hadden gevestigd. Aan de andere kant is er in Europa nog geen glas vervaardigd. “Deze parel moet van enorme waarde zijn”, zegt Jurgens. Deze vondst is een voorbeeld van de enorme afstanden waarover goederen werden verhandeld in de vroege bronstijd.
In Tyl wisten de onderzoekers in totaal 1 miljoen voorwerpen op te graven – hun onderzoek moet de komende jaren meer inzicht geven in het dagelijks leven van mensen in de Bronstijd en Stonehenge in Nederland.
“Vriendelijke twitter-junkie. Totale zombiemaker. Toegewijde spekenthousiast. Voorstander van sociale media. Tv-liefhebber. Woedend bescheiden internetbeoefenaar.”