80 jaar geleden: de “Februaristaking” in bezet Nederland

De slachtpartijen tegen de Joden zijn een aanval op de hele werkende bevolking​ Het is een opmaat naar toenemende onderdrukking en terreur​

Met deze woorden riepen de Nederlandse communisten in februari 1941 op tot landelijke protesten tegen het Duitse bezettingsregime in een pamflet met de titel “Strike, strike, strike”:

“Arbeiders in Amsterdam: kun je dat verdragen? Nee, niet duizend keer! Heb je de kracht en de kracht om deze gruwelijke terreur in de toekomst te voorkomen?”
Ja dat heb je! ​

De Duitsers wedden op ‘zichzelf martelen’ van de Nederlanders

Na de aanval van de Duitse Wehrmacht op Nederland in mei 1940 en de capitulatie enkele dagen later, kreeg de Nederlandse bevolking relatief snel te maken met het naziregime. De Duitse bezetters bleken gematigd te zijn en beschouwden hun buren als “een broeder-Germaans volk” en hoopten de bevolking voor zich te winnen. Historicus Katia Happi, auteur van een boek over de Jodenvervolging in Nederland:

“Na de Duitse aanval handelden veel Nederlanders aanvankelijk vol verwachting om te zien. De meesten van hen waren het snel eens met de nieuwe gebeurtenissen, omdat Duitsland aanvankelijk overal de overwinning leek te behalen. In wezen blijft Duitsland de vijand en wordt het doorslaggevend gezien als een bezetter.”

Amsterdamse joden verdedigden zich tegen de pogroms

Desalniettemin bestaat de NSB al sinds het begin van de jaren dertig als tegenhanger van de Duitse NSDAP, een partij die met haar paramilitaire divisie WA volkomen succesvol was bij verkiezingen. Begin februari 1941 organiseerden ze in Amsterdam rellen rond het getto van het Waterlooplein, aldus Katia Happi:

“De West-Australische Federatie marcheerde provocerend, gooide ramen kapot en vernietigde kraampjes op de Joodse markt. Maar op 9 februari 1941 konden de jonge Joden dit niet langer tolereren en vielen ook West-Australië aan.”

Een lid van WA werd vermoord. Toen werd de buurt tijdelijk afgezet en werden er borden geplaatst bij de controleposten: “De Joodse wijk.” De Warhead, de illegale krant van de Communistische Partij, schrijft over de Duitse aanpak:

‘Het is een leugen dat de Joden tot hun natie of ras behoren en daarom moeten worden uitgesloten. Ga de straat op! Protest! Toon uw afkeer van barbaars antisemitisme!’

De bezetters reageerden met invallen en deportaties

Een paar dagen later was er opnieuw een gewelddadige confrontatie toen de Duitse regelgevende politie een ontmoetingsplaats voor immigranten wilde controleren en op hevig verzet stuitte. Geschikt als voorbeeld voor het bezettingsregime, aldus historicus Katia Haby:

“Als afschrikwekkende en strafmaatregel werd besloten om bij een inval meer dan 400 Joodse mannen te arresteren en naar een concentratiekamp te deporteren. Deze inval vond plaats op 22 en 23 februari.”

Wetshandhavingspolitie arresteerde willekeurig 425 jonge Joden op straat, schopte en sloeg hen en bracht ze naar vrachtwagens met hun bestemming: concentratiekamp Buchenwald.

Het Dokwerker Monument in Amsterdam herdenkt de staking van februari 1941 (dpa / Johanna Hoelzl)

Voor communistische activisten was dit een signaal van een nationale staking. Velen reageerden op de oproep en ze stopten met werken op 25 februari. In Amsterdam, maar ook in Utrecht en Hilversum bleven de poorten van fabrieken en winkels gesloten, deed de tram het niet, gingen stadsambtenaren niet naar het werk en verlieten jongeren de school. De bezetters waren verrast door de omvang van de staking, zei Katia Habi:

“De politie en de speciale veiligheidstroepen begonnen pas op de tweede dag van de staking met geweld de staking te onderdrukken. Negen mensen werden gedood en meer dan twintig anderen raakten gewond.”

De massamoord op Nederlandse joden ging door

(Afbeelding / Mangold)Nederland en het trauma van de Duitse bezetting
De Duitse aanval in mei 1940 heeft het Nederlandse vertrouwen ernstig geschaad. Het trauma van de Duitse bezetting bleef jarenlang onopgelost. Maar ondertussen werd zelfs het beeld van de Nederlanders over Duitsland positiever.

De gewelddaden van het naziregime hadden een afschrikwekkende werking: veel Nederlanders durfden niet meer openlijk solidair te zijn met hun joodse landgenoten, maar werden ook geen voorstander van het nationaal-socialisme. Katia Happy zegt dat de zogenaamde zelfintegriteit van de Nederlandse bevolking volledig is mislukt:

“Vanuit het perspectief van vandaag was er geen ander bezet land waar een groot deel van de bevolking zich in zo’n vroeg stadium verzette tegen de vervolging van de Joden.”

De staking ging de geschiedenis in als de “Februaristaking”.

Tot op de dag van vandaag is de Februaristaking in Nederland een belangrijke mijlpaal in de oorlog tegen de Duitse bezettingsmacht. De staking kon de deportaties niet stoppen. Ongeveer 100.000 van de 140.000 Joden werden vermoord.