Honingbijen geven de voorkeur aan koolzaad boven appelknoppen
Koolzaadoliezaad bloeit tegelijk met appelbomen en wordt voornamelijk bestoven door honingbijen zoals zij. Onderzoekers hebben nu onderzocht of nabijgelegen koolzaadvelden concurreren met appelboomgaarden of zelfs insectenbestuivers aantrekken. Het blijkt dat terwijl honingbijen de voorkeur geven aan koolzaad, meer hommels en wilde bijen appelbloesems hebben bezocht – en zo voor voldoende bestuiving zorgden.
In het voorjaar zijn in grote delen van Duitsland grote velden met gele koolzaadplanten te zien. Appelbomen bloeien ook tegelijk met de gecultiveerde planten. Beide planten worden bestoven door insecten – meestal honingbijen. In theorie zouden de bloemen van beide planten moeten strijden om bestuivers als bijvoorbeeld een appelboomgaard grenst aan de koolzaadvelden. Appels lijken een nadeel te hebben: “Appelbloesems produceren iets minder nectar dan koolzaadbloesems”, zegt Julia Osterman van Martin Luther University Haley Wittenberg (MLU).
Honingbijen vliegen op koolzaad
Osterman en collega’s onderzochten het effect van verhoogde productie van nectar uit koolzaadplanten op honing en wilde bijen en of dit daadwerkelijk leidt tot een concurrentievoordeel ten opzichte van appelbomen. Eerder vermoedden ze dat de massale bloei van koolzaadplanten ofwel de bestuiving van de appelbomen verminderde doordat er meer insecten naar het koolzaad kwamen, ofwel juist toenam omdat de door het koolzaad aangetrokken bestuivers ook de appelbloesems meer bezochten. Voor hun studie verzamelden en telden de onderzoekers bloemenbezoekers in de appelboomgaarden van twaalf locaties in Saksen-Anhalt, waarbij ze in elk verschillende hoeveelheden koolzaad verbouwden.
Het resultaat: de planten hadden echt effect op de bestuiving van appelbloesems. Het blijkt dat het aantal honingbijen op appelbloesems sterk varieert van plaats tot plaats. Het was vooral hoog wanneer bijenkolonies direct in omheiningen werden gevestigd. Maar als er veel koolzaadvelden in de directe omgeving van bomen waren, werden honingbijen meer aangetrokken tot deze bomen en bestoven appelbloesems minder. In totaal vlogen honingbijen tot wel tien kilometer per dag om nectar en stuifmeel te verzamelen. In tegenstelling tot honingbijen konden Osterman en haar collega’s het gebruikelijke aantal hommels en een veel groter aantal wilde bijen detecteren in de bloesems van appelbomen die dicht bij koolzaadvelden stonden in vergelijking met planten zonder koolzaadvelden. Wilde bijen hebben een veel kleinere verzamelcirkel dan honingbijen. “We zagen de meeste wilde bijen in appelboomgaarden die direct omringd waren door koolzaad”, zegt Robert Paxton, een collega van Osterman. “Het kan zijn omdat er minder concurrentie is omdat de honingbijen worden weggelokt”, speculeert de onderzoeker.
Wilde bijen compenseren hiaten in de bestuiving
“We hebben niet alleen de bijen geteld, maar we hebben ook de bestuivingsprestaties gemeten”, zegt Osterman. Voor dit doel werd een deel van de appelbloesems bedekt met een net, zodat honingbijen, wilde bijen en hommels ze niet konden bezoeken om te vergelijken wat er gebeurt als natuurlijke bestuivers verloren gaan. “Appels worden natuurlijk zelden zonder insecten gevormd”, zegt Osterman. Interessant: hoewel er minder honingbijen zijn in gebieden die worden omringd door koolzaad, worden er evenveel appels gevormd als in streken zonder naburig koolzaad. Omdat het fruit en de zaden op appelbomen volgens de onderzoekers ook zonder het gebruikelijke aantal honingbijen bleven bestaan. De stabiele aanwezigheid van hommels en een toename van de populatie wilde bijen kunnen het verlies van honingbijen compenseren. De wetenschappers concludeerden dat “lokale populaties wilde bijen het verlies van honingbijen zouden kunnen compenseren door appelbestuiving te verlenen door middel van bijzonder effectieve bestuiving.”
Ze concludeerden uit hun resultaten dat het voor appeltelers zinvol zou kunnen zijn om specifiek de kolonisatie van wilde bijen aan te moedigen. “Honingbijen die van nature commercieel worden gehouden, blijven een grote rol spelen bij het bestuiven van appelbomen”, zegt Osterman. “Hommels en andere wilde bijen kunnen echter lucratiever zijn, omdat ze even effectieve bestuivers zijn en minder worden afgeleid door ander voedselaanbod.” Mogelijke maatregelen om wilde bijen te beschermen zijn het maken van bloemenstroken en speciale nesthulpmiddelen. Opgemerkt moet worden dat sommige soorten ondergronds nestelen en open grond nodig hebben. Anderen bouwen echter oude schuurmuren en steile wanden in het gebied. Wilde bijen hebben ook voedselopties nodig nadat de vrucht bloeit. Hiermee moet bij het telen van appels rekening worden gehouden ”, besluit Paxton.
Bron: Martin Luther University Halle-Wittenberg, Artikel: Agriculture, Ecosystems and Environment, Doi: 10.1016 / j.agee.2021.107383