Hommels geven gespecialiseerde kennis – forschung.de
Het vermogen om complexe vaardigheden van anderen te leren is een bijzonder menselijk talent. Maar nu toont een onderzoek aan dat zelfs sociale insecten in staat zijn tot zeer geavanceerde vormen van sociaal leren: hommels kunnen nieuw gedrag van hun eigen soort leren dat te complex is om zelf te ontwikkelen. Ze lijken ook een fundamenteel vermogen te hebben dat ten grondslag ligt aan onze cumulatieve cultuur, zeggen onderzoekers.
Van handbijlen tot smartphones: in de loop van onze evolutionaire geschiedenis hebben mensen hun technieken en probleemoplossende strategieën voortdurend verbeterd, waarbij ze soms een niveau van extreme complexiteit hebben bereikt. Deze prestaties zijn gebaseerd op ons vermogen om de individuele intelligentie enorm uit te breiden: we kunnen op een zeer geavanceerde manier van onze medemensen leren. Socialisatie van zeer complexe kennis en complex gedrag is ook mogelijk. Dit vermogen vormt de basis van de zogenaamde cumulatieve cultuur waarop onze huidige technologieën zijn gebaseerd. Maar in hoeverre is complex sociaal leren een uniek kenmerk van onze soort?
Onderzoek naar het sociale leervermogen van hommels
Basisvaardigheden worden in ieder geval al toegeschreven aan onze naaste verwanten in het dierenrijk. Technieken zoals het kraken van noten bij chimpansees lijken bijvoorbeeld afhankelijk te zijn van culturele overdracht. Maar zoals de resultaten van het onderzoek uitgevoerd door het onderzoeksteam onder leiding van Alice Bridges van de Queen Mary Universiteit van Londen suggereren, kunnen zelfs sommige insecten over de cognitieve basisvereisten beschikken om cultureel te leren. Kortom, uit onderzoek van de afgelopen jaren is al gebleken dat deze wezens lang niet zo eenvoudig zijn als lang werd aangenomen. Vooral bijen hebben intelligentie getoond: sociale insecten kunnen niet alleen taken oplossen en succesvolle strategieën onthouden. Er is al gedocumenteerd dat ze bepaald gedrag ook van andere dieren kunnen kopiëren. Bridges en haar collega's hebben nu de grenzen verkend van het vermogen van hommels om sociaal te leren.
Ten eerste leerden wetenschappers enkele grondhommels (Bombus terrestris) een complex experimenteel systeem uit te voeren om als beloning een suikeroplossing te ontvangen. De proefdieren moesten eerst leren hoe ze een blauw bewegend voorwerp moesten verplaatsen. Hierdoor werd de blokkerende functie verwijderd. Pas na deze stap konden de bijen het rode element verplaatsen en zo de suikeroplossing bereiken. “Het was een hele lastige opgave: de hommels moesten twee stappen leren om de beloning te krijgen, waarbij het eerste gedrag in de reeks niet beloond werd”, zegt Bridges. Zonder hulp bij het leerproces zou geen enkele hommel de successtrategie in twee fasen met vallen en opstaan kunnen ontdekken. Pas nadat ze na de eerste stap een eerste beloning hadden ontvangen, konden hommels eindelijk leren dat de opeenvolging van acties tot succes leidde. Maar toen ze het systeem eenmaal begrepen, verplaatsten ze de twee items in de juiste volgorde, zelfs zonder de eerste beloning.
Video: Als hommels door een specifieke persoon worden getraind of ‘gecoacht’, kunnen ze deze taak in twee fasen oplossen. © Alice Bruggen
Op het spoor van de insectencultuur?
Vervolgens volgden daadwerkelijke tests om het sociaal leervermogen te onderzoeken: de onderzoekers plaatsten een partner in de testfaciliteit met getrainde hommels die nog niet eerder bekend waren met het systeem. Deze hommels konden vervolgens observeren hoe de experts het tweetrapsmechanisme met succes bedienden. Deze getuigen stonden vervolgens alleen voor de taak. Zoals de onderzoekers rapporteerden, bleek dat vijf van de vijftien experimentele hommels eigenlijk volgzame studenten waren: ze speelden de bewegende items ook in de juiste volgorde zonder dat ze na de eerste zet een beloning nodig hadden. De wetenschappers concludeerden dat insecten door sociaal leren gedrag aannamen dat ze op eigen kracht niet hadden kunnen ontwikkelen.
Volgens hen werpt het onderzoek opnieuw licht op de verbazingwekkende prestaties waartoe kleine insectenhersenen in staat zijn. Concreet betwisten de bevindingen de traditionele veronderstelling dat alleen de meest ontwikkelde organismen in staat zijn tot complexe vormen van sociaal leren. Dit betekent ook de opwindende mogelijkheid dat er bij sommige insecten een vorm van cumulatieve cultuur bestaat. “Denk bijvoorbeeld aan de verfijnde nestarchitectuur van bijen en wespen of de landbouwactiviteiten van mieren die bladluizen en schimmels voortbrengen”, besluit senior auteur Lars Chittka van de Queen Mary University in Londen. “Het lijkt mogelijk dat sommige van de mogelijkheden van meer “De pracht van sociale insecten ontstond door imitatie van intelligente vernieuwers voordat ze uiteindelijk onderdeel werden van het gedragsrepertoire van de soort.”
Bron: Queen Mary University of London Gespecialiseerd artikel: Natuur, doi: 10.1038/s41586-024-07126-4