Van stimulus naar reactie – scinexx.de

Een reflex is per definitie een reactie van ons zenuwstelsel op een prikkel die niet bewust gecontroleerd kan worden en die altijd op dezelfde manier plaatsvindt. De hamertest op onze knie laat dit het duidelijkst zien. In dit geval raakt een lichte klap de patellapees onder de knie, waardoor de pees tegen de aangrenzende spier wordt getrokken. Daar herkennen sensorische cellen deze prikkel en sturen deze in de vorm van elektrische signalen via lange zenuwvezels naar het ruggenmerg.

Daar wordt het signaal automatisch via de synaps naar een andere zenuw verzonden, die de informatie naar de spier in de dij (de grote extensor van de knie) stuurt om samen te trekken. Vervolgens wordt het onderbeen opgetild en wordt de knie onwillekeurig gestrekt.

Interne en externe reflexen

Artsen beschreven deze reflexen voor het eerst in 1875. Tegenwoordig maken ze onderscheid tussen zogenaamde interne en externe reflexen. Wat dit betekent is of de reactie wordt gestimuleerd in hetzelfde deel van het lichaam waar de stimulus vandaan komt, of dat perceptie en affect plaatsvinden in twee afzonderlijke organen.

Anatomisch gezien is het verschil meestal dat er bij de interne reflex slechts één signaaloverdracht is tussen twee zenuwen; Daarom wordt deze reactie ook wel monosynaptische reflex genoemd. Bij de meervoudige of polysynaptische reflex, de externe reflex, zijn veel neuronen en synapsen betrokken bij het verwerken van informatie.

Voorbeelden van typische reflexen zijn de beschreven patellapeesreflex of achillespeesreflex, waarbij de spierstrengen grenzend aan de pezen worden geactiveerd. Voorbeelden van externe reflexen zijn het knipperen van de oogleden of de kokhalsreflex. In het laatste geval zorgt stimulatie aan de achterkant van de keel, het gehemelte of de tong ervoor dat de keelspieren samentrekken.

Reflexboog

Wat alle reflexen gemeen hebben, is dat perifere zenuwen in verschillende delen van het lichaam automatisch interageren met delen van het centrale zenuwstelsel. Dit kan het ruggenmerg zijn of delen van onze hersenen in de hersenstam. In tegenstelling tot bewuste acties, bij aangeboren reflexen, zijn de hersenen niet degene die het commando geven, maar de ontvanger – of er zelfs niet bij betrokken. Het neurale signaal neemt als het ware een sluiproute, waarbij de cortex als controlecentrum wordt omzeild.

Vervolgens treden er reacties op vanuit het centrale zenuwstelsel op spier- of huidcellen in een specifiek deel van het lichaam of op hele organen en leiden tot een zichtbare motorische reactie. Alle sensorische, zenuw- en effectorcellen die betrokken zijn bij de stimulusreactie vormen samen een zogenaamde reflexboog van oorzaak en gevolg.

Valse feedback

In de volksmond wordt het ook wel de niesreflex genoemd. Maar: “Niezen is geen echte reflex”, zegt dokter Fabian Singbartel van het Asklepios Ziekenhuis Harburg in Hamburg. Het proces van niezen is complexer, heeft zeer verschillende stimuli en wordt niet alleen gecontroleerd door neuronen in het centrale zenuwstelsel, maar ook door zenderstoffen in de hersenen.

De zogenaamde gastrocolische reflex is geen echte reflex die wordt gemedieerd door het zenuwstelsel, maar eerder een langzaam hormonaal proces. Dit proces zorgt ervoor dat de dikke darm leeg raakt terwijl de maag wordt gevuld.

Aan de andere kant is het compromis de speekselreflex. Enerzijds wordt dit gestimuleerd wanneer chemische en mechanische receptoren in de mond en neus voedseldeeltjes of kauwbewegingen ontvangen. Aan de andere kant loopt het water ons soms al in de mond bij de aanblik of het idee van een heerlijk gerecht. Terwijl de eerste een aangeboren, ongeconditioneerde reflex is, is de tweede aangeleerd. Omdat het leereffect onbewust ontstaat door conditionering, wordt het een geconditioneerde reflex genoemd. Ook de vlucht- en verdedigingsreflex vallen in deze tussencategorie.

Individuele expressie

De reflexen zijn meestal gunstige reacties van het lichaam die bij alle gezonde mensen in een ontspannen toestand kunnen worden gestimuleerd. Hoe uitgesproken de reactie is, verschilt echter van persoon tot persoon en kan ook per reactie verschillen. Dit is meestal alleen een probleem als de reflexen in beide lichaamshelften niet even sterk zijn.

Naarmate we ouder worden, kunnen de reacties over het algemeen minder ernstig worden. Zo is de achillespeesreflex na de leeftijd van 85 jaar bijna niet meer aanwezig, waardoor ouderen vaker struikelen en vallen.

Diagnose met behulp van feedback

De mate waarin mensen reflexen vertonen en hoe ernstig deze zijn, geeft artsen nuttige informatie over de toestand van hun zenuwstelsel. Naast de hierboven genoemde kniemethoden gebruiken artsen tijdens neurologisch onderzoek ook een zaklamp om de pupilreflex te testen. Als dit niet het geval is, kan dit wijzen op aanzienlijke hersenschade.

Sommige ziekten of verwondingen van het zenuwstelsel kunnen ook leiden tot verminderde of atypische reflexen, die ook voor de diagnose kunnen worden gebruikt. Een versnelde knipperreflex kan bijvoorbeeld duiden op een hersenschudding, en de zogenaamde Babinski-reflex kan duiden op een beroerte of hersenbloeding. In het laatste geval strekt de grote teen zich uit en gaat omhoog, terwijl alle andere tenen zich spreiden of buigen. Dit wordt gestimuleerd door met de voetzool tegen de buitenrand van de voet te slaan.

Bij mensen met autisme is de zogenaamde vestibulo-oculaire reflex (VOR) overdreven actief: wanneer ons hoofd plotseling draait, bewegen de ogen met dezelfde snelheid in de tegenovergestelde richting om onze blik stabiel te houden. Dit helpt ook bij de diagnose: “We kunnen het meten bij kinderen met autisme die niet kunnen of willen praten of instructies kunnen volgen”, zegt Kevin Bender van de Universiteit van Californië, San Francisco, wiens team dit effect onlangs ontdekte (doi: 10.1016/j.neuron.2024.01.029). verbeterd of verminderd Ook de pupilreflex kan duiden op autisme, zo blijkt uit diverse onderzoeken. Hoe belangrijk deze test is, is nog onduidelijk.

19 juli 2024 – Claudia Crabb